Æнусы размæ ирон æхсæнадæн, ирон æвзаг æмæ культурæйы рæзты хъуыддагæн нæ интеллигенцийы разагътайы минæвæрттæ цы куыст кодтой, уый ахсджиаг у абон дæр. Нæ фæсивæдæн мадæлон æвзаг кæны æцæгæлонæй æцæгæлондæр. Иуæй-иу ныййарджытæм байхъус, уæд фæзæгъынц, зæгъгæ, ма нæ сывæллæтты кæм хъæуы ирон æвзаг. Ахæм уавæр, ахæм хъуыдытæ нацийы хорзмæ кæй не ‘ркæндзысты, уый катайы æппары нæ интеллигенцийæ бирæты. Уыдонæй сæ иу у ирон æвзаджы дæсны, профессор Битарти Зойæ. Ирон æвзаг зынаргъ кæмæн у æмæ йын йæ мæгуырау фидæн чи уыны ныридæгæн, уыдон се ‘ппæт дæр катай кæнынц йæ хъысмæтыл. Ирон ахуыргонд-лингвисты хъæппæрисæй Хуссар Ирыстоны ирон æвзаджы райрæзт æмæ йæ бахъахъхъæныны тыххæй арæзт æрцыд центр æмæ хæссы Абайты Васойы ном. Центры раз цы ахсджиаг хæстæ лæууы, цы фарстытæ скъуыддзаг кæндзæнис, уый фæдыл ныхас кæнæм Битарти Зойæимæ.
– Æрæджы университеты байгом лингвокультурологон центр. Радзур-ма нын, цавæр центр у, цæй тыххæй арæзт æрцыд? Йæ нысан цы у? Кæй хъæппæрис уыд?
– Æз рагæй тыхсын ирон æвзаджы фидæныл. Мæхæдæг амонын фонетикæ, лексикæ, æвзаджы филологон анализ, стилистикæ. Морфологи æмæ синтаксис ахуырдзаутæ скъолаты ахуыр кæнынц. Абитуриенттæ махмæ куы æрбацæуынц, уæд уыдоныл тагъддæр фæхæст вæййынц. Иннæ дисциплинæтæ, зæгъæм, лексикæ, фонетикæ – уæлæнгай цæуынц. Иумæйагæй фонетикæйы мыртæ куыд ар-хайынц, уый райсын сын махмæ зонадон æгъдауæй фæзын вæййы. Уыдæттæ бахынцгæйæ, æз тынг тырныдтон уымæ, цæмæй æнæмæнгæй дæр саразæм ахæм центр æмæ ирон филологийы факультетæн дæр баххуыс уа. Центр хъуамæ уа æхсæнадон. Ацы æхсæнадон уагдоны хъуамæ кусой ахæмтæ, зæрдиагæй чи цымыдис кæны ирон æвзаджы райрæзтмæ, йæ аивдзинад æмæ хъæздыгадмæ, ахæмтæ. Стилистикæйы рæстæджы анализ куы фæкæнын, уæд арæх бафæрсын хæрз хуымæтæджы дзырдтæй. Зæгъæм, цы упопугай æмæ æндæр ахæмтæ иронау æмæ дисы бахауын, раст дзуапп куы нæ райсын, уæд. Махæн нæ сабидоны чингуыты, билингвалон программæйы мидæг уыдон иууылдæр сты. Æвзаг цæмæй ма фесæфа æмæ райрæза, ахæм фæндимæ архайдзыстæм нæ центры архайдыл. Уартæ 20 æнусы 20-30-æм азты нæ интеллигенци куыд архайдтой, афтæ. Фæлæ, стыр хъыгагæн, уыцы интеллигенцийы хъуыды уыдис бынтон æндæр. Тыбылты Алыксандр загъта: «Цæмæй нæ къахыл слæууæм, уымæн та йæ сæйраг амæлттæй сæ иу у не ‘взаг. Не ‘взаджы фæрцы райхъал уыдзæн нæ зонд… Æндæр æвзагыл адæймаг зонды мæсыг нæ самайдзæн». Абон дæр нæ риссагдæр фарстатæй сæ иу у æвзаджы фарст æмæ йыл хъæуы бындуронæй архайын.
Ирон æвзаджы центр байгом кæныны тыххæй, æз æмæ мæ коллегæтæ Плиты Серги, Ты-былты Ингæ, Биазырты Аллæ æмæ Остъаты Джульеттæ декабры мæйы бахатыдыстæм университеты ректор Тедеты Ботазы фырт Вадиммæ. Уый ацы фарсты рахаста университеты ахуырадон Советмæ æмæ йæ уым сфидар кодтам.
Центры архайд хъуамæ цæуа æмгуыстæй нæ республикæйы Ахуырад æмæ зонады министрад, Ахуыргæнджыты квалификаци бæрзонддæр кæныны институт (АКБИ) æмæ Сывæллæтты сфæлдыстадон галуани-мæ.
Центры хæс у – интеллектуалон æмæ материалон-техникон ресурсты координаци кæнын, цæмæй ирон æвзаджы ахуырадон потенциал фæбæрзонддæр кæна, йе ‘хсæнадон функцитæ йын фæгуырахстджындæр кæна, сараза æмæ æрфидар кæна ирон æвзаджы ахуыры инновацион технологитæ ирон æвзаг сахуыр кæнынæн, зонадон æмæ педагогон кадрты квалификаци фæбæрзонддæр кæнынæн.
Центры архайды нысан та у ахуырадон æмæ информацион-рухстауæн куыст бакæнын ирон æвзаджы фæлгæтты. Ахæм ахуыртæм сразæнгард кæнын хъæуы, ирон уæвгæйæ ирон æвзаг чи нæ зоны, уыдон. Афтæ ма РХИ-йы рæстæгмæ цæрæг адæмты, æмæ ма æндæр бæстæты цæрæг ирон адæмы. Æндæр адæмыхаттытæй кæд искæй фæнда ирон æвзаг сахуыр кæ-нын, уæд æппæт уыдонæн ауадзын хъæуы æдзухон ахуыртæ, афтæ ма дистанцион форматы ирон æвзаджы позицитæ бафидар кæныны охыл, ирон зонад, культурæ æмæ ахуырад бахъахъхъæнын куыд РХИ-йы, афтæ ма фæсарæнты дæр. Центр арæзт æрцыд мæ хъæппæрисæй æмæ мæ инициативон къорд равзæрстой разамонæгæй. Тедеты Вадимы та равзæрстам центры директорæй.
12-æм мартæй райдыдтам цæуын сабидæттæм æмæ-иу бæрæг кодтам æвзаг амоныны уавæр. Сабидæттæй-иу нæ фæндаг ракодтам скъолатыл. Республикæйы нын иу скъола æмæ иу сабидон дæр нæ аивæрзт, ба-куыстам се ‘ппæтимæ дæр. Скъолатæн чингуытæ дæр балæвар кодтам. Сабидæттæн сæ программæ æххæст у, 56 чиныджы дзы рацыд уыцы программæйæ. Тынг райгондæй баззадыстæм сабидæттæй æмæ скъолатæй, уый нæ зæгъдзынæн. Уый тыххæй нæ æмæ мæ нæ фæнды, кæнæ нæ кусынц. Иуæй-иу ахуыргæнджытæм хъыг дæр фæкаст, зæгъгæ, афтæ лæмæгъ не сты нæ ахуырдзаутæ.
Скъолатыл куы зылдыстæм, уæд профориентацион куыст дæр бакодтам. Хъуыддаг афтæ у æмæ Хуссар Ирыстоны фæсивæдæй хуыздæр чи ахуыр кæнынц, уыдон ам нæ лæууынц. Мах та абон хъæуы, сомбонæн кæмæй бацæттæ кæнæм æрмæст ахуыргæнджытæ нæ, фæлæ зонадон кусджытæ æмæ иртасджытæ дæр, ахæм фæсивæд. Æмæ нæ къухты не ‘фтынц уыдæттæ. Уымæн æмæ абон фæсивæд фылдæр се ‘ргом здахынц бизнесмæ, æхца фылдæр кæм бакусой, уыцы професситæм. Уый, æвæццæгæн, бынтон раст нæу нæ царды. Ахуыргæнæгæн йæ хæстæ бирæ сты: амонын, хъомыл кæнын. Фæлæ ныййарæг йæхæдæг дæр хъуамæ ныхъхъуыды кæна ацы фарстыл. Стыр хатыр сæ курын алкæмæй дæр, фæлæ æз цы уынын, уый дзурын. Кæд 80-90 азты ирон факультет, методикæ æмæ журналистикæмæ цыдис 120, 70, 60 адæймаджы бæрц, уæд абон мах абитуриенттæ агургæ кæнæм. Æрмæст диплом райсыныл хъуыды кæнын раст нæу.
Мах иумæ хъæуы æнгомæй бакусын ахуыргæнджытæ æмæ ныййарджытимæ. Зæгъæм, нæ сабидæтты сывæллæттæн æмдзæвгæтæ радтынц. Сывæллонæн æмдзæвгæ афтæ радтæн нæй æмæ йын дзырды хъуыды ма бамбарын кæнай. Ахуыргæнджытæй, хъыгагæн, бирæтæ сæхæдæг уыцы дзырды хъуыды не ‘мбарынц, афтæмæй та сæм ис дзырдуæттæ. 2016-æм азы скъолатæн æмæ сабидæттæн «Ирон æвзаджы бахъахъхъæнын æмæ райрæзты» программæйы фæлгæтты сарæзтон сæрмагонд æмбарынгæнæн дзырдуат. «Малусæг»-ы программæмæ цы ног дзырдтæ бахастам математикæ, экологи æмæ æндæр здæхтытæй, уыдон бакæсæн ис, ахуыргæнджытæн сæ къухы цы дзырдуат ис, уырдыгæй. Фæлæ сæ нæ пайда кæнынц. Чиныгæй куы нæ пайда кæнай, уæд сæ мах цæй тыххæй рауагътам? Афтæ зæгъон æмæ куыст нæ цæуы? Цæуы. Ковид-19 нæ бахъыгдæрдта дыууæ азы. Фарон семæ фæкуыстам дыууæ мæй æмæ æрдæджы бæрц, ауагътам сын ахуыртæ, аст здæхтæй сын бакæсын кодтон лекцитæ. Ацы ран ма ис ахæм проблемæ: иуæй-иутæ кусынц æртыгай рæтты, иу ран хъомылгæнæгæй, дыууæ раны та методистæй. Афтæмæй та не студенттæй ис ахæмтæ, Президенты стипендитæ чи фæиста æмæ сын абон бынат нæй.
Хуссар Ирыстоны ацы хъуыддагæн кæрон куы нæ скæной æмæ «хионизм»-ы архайд куы нæ фесæфа, уæд дард нæ ацæудзыстæм. Адæймаг йæ раны куы нæ куса, йæ куыст куы нæ зона, уæд æй куыд æрвитыс уыцы бынатмæ? Скъолаты æмæ сабидæтты ахуыр цæуы, кæй зæгъын æй хъæуы, æвзагыл дæр кусынц, фæлæ уыцы куыст фаг нæу. Хъæуы æнæмæнгæй дæр дзырды хъуыды райхалынмæ æрæвналын. Дзырдæн йæ хъуыды куы нæ бамбара сывæллон дæр æмæ ахуырдзау дæр, уæд уыцы дзырдæй сомбон никуы спайда кæндзæн æмæ дзырд ферох уыдзæн. Цæгат Ирыстоны скъолатæ февралы мæйæ райдыдтой нысан кæнын Къостайы юбилей æмæ махмæ нырма йæ кой дæр нæй. Къоста цы хуызæг-æвзаг сарæзта, уымæй пайда кæнын хъæуы.
– Ирон æвзаджы райрæзты программæйы фæлгæтты сырæзт? Чи архайдзæн ацы центры?
– Ирон æвзаджы райрæзты программæйы фæлгæтты нæ сырæзт. Центры мидæг сарæзтам координацион совет. Йе скондмæ хъуамæ бацыдаиккой, чи тырны ирондзинадмæ, арфдæр бакусын кæй фæнды, ахæмтæ. Цæмæй нын нæ куысты уа æнтыстытæ, уый тыххæй хъуамæ æмбарæм кæрæдзи. Кæд уый нæ къухы бафта, уæд нын, æвæццæгæн, цыдæртæ бантысдзæнис.
– Материалон хæрдзтимæ уы-дзæнис йæ архайд? Кæд о, уæд кæмæй ныфс æвæрут æххуысæй?
– Уæлдæр ма йæ куыд банысан кодтон, афтæмæй Центры ахуырадон архайд æххæст цæуы æнæ мыздæй. Загътой нын, зæгъгæ, архайдзыстут ЮОГУ-ТВ сайтæй. Центры финансон-экономикон архайды гуырæнтæ сты гранттæ РХИ-йы бюджетæй субсидиты хуызы. Зæгъæм, исты чиныг куы уадзæм, кæнæ исты програм-мæйы проект куы саразæм, уæд æй бавдисдзыстæм куыд грант æмæ уыцы грантмæ гæсгæ, æвæццæгæн, цыдæр финансон фæрæзтæ рахицæн кæндзысты. Ныртæккæ аразæм чиныг (фæуд æй кæнæм) «Базон ирон æвзаг». Йæ тираж уыдзæнис иу мины бæрц. Чиныджы цыбыртæй лæ-вæрд æрцæудзæнис фонетикæ, лексикæ, морфологи, синтаксис, ныхасы культурæ. Уыцы ран ацæудзæнис формулæтæ – этикон формулæтæ æмæ ирон-уырыссаг-англисаг-персайнаг æвзæгты дзырдуат.
Иудзырдæй, цыдæриддæр уагдæттæ ис, уыдонмæ бацæугæ-йæ, адæймаг цы хъуамæ зæгъа æмæ йæ куыд хъуамæ зæгъа, уыдон лæвæрд цæуынц иронау æмæ уырыссагау дæр. Ацы чиныг алы ирон адæймагмæ дæр хъуамæ уа, уæлдайдæр та Парламенты æмæ министрадты алкæцы кусæгмæ дæр, уымæн æмæ чиныджы ис, сесситы, рабадтыты рæстæджы куыд æмæ цы хъуамæ зæгъой, уыдæттæ.
Гæнæн ис æмæ бахатæм Президент Гаглойты Аланмæ дæр æрмæст финансты тыххæй нæ, фæлæ нын цæмæй нæ центр сфидар кæна. Уымæн æмæ йæ зонæм, цалынмæ уæлейæ бардзырд рацæуа, уæдмæ йæ тыхы нæ бацæудзæнис. Президенты къухфыст куы ‘рцæуа æмæ уагæвæрд куы смыхуыр уа, уæд координацион советы уæнгтæ кусдзысты счъилдысæй. Центры хæс у, цæмæй адæмæн иттæг лæмбынæгæй бамбарын кæна уый, ирон æвзаг кæй хъуамæ зона алчидæр. Кæсдзыстæм лекцитæ нарты кадджытæй, ирон сфæлдыстадæй, ирон литературæйæ, ирон æвзаджы райрæзтæй, ирон æвзаджы историйæ æмæ афтæ дарддæр. Уыдон уыдзысты зона-дон здæхт, фæлæ ам хъуамæ ацæуа куыст ныййарджытимæ.
Мах хъуамæ райдайæм сабидонæй, уыдоны ис ныййарджыты комитеттæ сæхи разамонджытимæ. Æртымбыл сæ кæндзыс-тæм методисттимæ æмæ нæ куыст куыд акæнæм, уый тыххæй ныхас кæндзыстæм семæ. Уый тыххæй нæ æмæ искæй æфхæргæ бакæндзыстæм, фæлæ нæ куыст куыд саразæм дарддæр, цæмæй нæ къухты исты бафта. Нæ ныййарджытæй тынг бирæтæ хъуыды кæны, зæгъгæ, мæ сывæллоны кæм бахъуыд ирон æвзаг, кæм, дам, дзы спайда кæндзæнис. Алкæцы ирон адæймаг дæр хъуамæ бамбара, де ‘взаг куы нæ зона дæ хъæбул, уæд уый ирон нæ уыдзæн… Абон цы ирон æвзаг ис, уыцы æвзаг у хæрз хуымæтæджы æвзаг. Кæй куыд фæнды, афтæ зары, дзуры æмæ фыссы.
Æмæ афтæ гæнæн исы? Литературон æвзаг у нацийы æрбангом кæныны фæрæз. Зæгъæм, гуырдзымæ ис æртæ æвзаджы æмæ дзæвгар диалекттæ, ныхасы здæхтытыл куы нæ дзурæм, уæд æмæ иу литературон æвзагæй кусынц. Махæн нæ иумæйаг литературон æвзагæн бындур æвæрд æрцыд 1924 азы, 1927 азы та фидар æрцыд ирон интеллигенцийы минæвæртты III-æм съезды, 1934 азы та йæ сфидар кодтой Мæскуыйы Централон Комитеты пленумы. Ис æвзаджы закъон æмæ уыцы закъонмæ гæсгæ æхсæнад хъуамæ архайа. Æвзаг у адæмыхатты интеллектуалон рæзты амонæг, нацийы дунеæмбарынад æмæ культурæ æвдисæг, афтæ ма уыцы адæмыхатты социалон уавæр æмæ психофизиологон здæхт амонæг дæр.
– Цæгат Ирыстоны дæр ис ирон æвзаджы райрæзты центр. Цæгаттæгтимæ æмгуыстад кæндзыстут? Кæд о, уæд цавæр фарстатæ скъуыддзаг кæндзыстут иумæ?
– Раст у, Цæгат Ирыстоны сарæзтой æвзаджы центр æмæ махæн тынг æхсызгон у. Уый ис Истори æмæ археологийы институты. Йæ разамонæг у Куыдзойты Анжелæ. Уыдон цы программæйæ кусынц, æз уыимæ зонгæ нæ дæн. Мах нæ программæ æнæмæнгæй дæр ныммыхуыр кæндзыстæм газетты. Фæззæджы æрбатымбыл уыдзыстæм, сараздзыстæм центры куысты программæ æмæ йæ сфидар кæндзыстæм. Программæ хъуамæ арæзт æрцæуа фондз азæн æмæ уал дзы рахицæн кæндзыстæм фыццаг аз цы хъуамæ саразæм, уый. Нæ программæ куыддæр сырæза, афтæ, æвæццæгæн, фембæлдзыстæм семæ. Орфоэпи, орфографи æмæ ныхасы культурæйы тыххæй æнæмæнгæй мах хъуамæ фембæ-лæм нæ цæгаттаг коллегæтимæ. Ахуыргæнæн чингуытæ дæр нын хъуамæ иумæ цæуой арæзт, фæлæ… Цæмæй Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны фыццаг къласæй иуæндæсæм къласмæ æмхуызон чингуытæ саразæм, иу программæйæ ахуыр кæнæм, уый тыххæй фарон марты мæйы арвыстам газет «Рæстдзинад»-мæ уац æмæ йæ мыхуыры нæ рауагътой…?!
– Ацы центр исты ахъаз уыдзæнис скъолатæ æмæ сабидæтты мадæлон æвзаг амоныны хъуыддагæн?
– Кæй зæгъын æй хъæуы, сабидæттæм æмæ скъолатæм дæр стыр хъусдард здæхт цæудзæн. Центр сын стыр ахъаз уыдзæн. Скъолатæ æмæ сабидæттимæ куыд бакусæм, уый тыххæй сæрмагонд программæ арæзт æрцæудзæн. Сывæллæттæн сæ логикон хъуыдыкæнынад цæмæй райрæзын кæнæм, уый тыххæй архайæм кусæгон тетрæдтыл авд здæхтыл бакусын – математикæ, ныхасы райрæзт, хъуыдыкæнынад, алфамблай æмæ а. д. Программæ «Малусæг»-ы фæлгæтты цы æрмæг æрцыдис арæзт, уымæй нæ сабитæ 60 проценты куы базониккой, уæд уыцы сывæллоны хъуыдыкæнынады раз сомбон ничи æрлæудзæн. Фæлæ сын æй, стыр хъыгагæн, æххæстæй нæ амонынц.
– Фыццаг рады цы фарстыл бакусынмæ хъавут? Центры программæйы цавæр ахсджиагдæр фарстатæ уыдзæн? Цы мадзæлттæ уагъд цæудзæн программæйы фæлгæтты?
– Ацы центрæн ма йæ сæйрагдæр хæс, æвæццæгæн, уыдзæнис терминтыл бакусын. Æмæ иууыл ахсджиагдæр фарста та у, ирон гуманитаримæ цыдæриддæр дисциплинæтæ хауы, уыдон ныры скъолайы кæй хъуамæ ахуыр кæной иронау, уый. Райдиан кълæсты æнæмæнг хъуамæ ахуыр кæной иронау технологи æмæ алфамбылай. Уыцы дисциплинæты æрмæг æппæтæй дæр конд у терминтæ æмæ æмбарынадтæй. Зæгъæм, 90-æм азтæм нæ хъæуты скъолаты æппæт дæр ахуыр кодтой иронау. Мах Ирыстоны истори, Ирыстоны географи, национ традицитæ, алфамбылай, афтæ ма ныв кæнын æмæ музыкæ дæр иронау куы нæ сахуыр кæнæм, уæд куыд? Центр хъуамæ адæт-тыл куса. Фыццаг рады бакусынмæ хъавæм терминологон лексикæйыл æмæ йæ фæхæццæ кæнæм йæ бынатмæ. Тынг бирæ аразинаг дзы ис. Цы мадзæлттæ уадзæм, уыдонæн уыдзæн сæхи нысан æмæ хæс. Хъомылгæнджытæн кæсдзыстæм лекцитæ, уыдонмæ æввахс чи у, ахæм фарстатыл.
– Дæ хъуыдымæ гæсгæ, афон нæма у, цæмæй скъолаты райдиан кълæсты ахуыр кæной мадæлон æвзагыл?
– Кæй зæгъын æй хъæуы, афон у. Фæстаг дыууын азы хæст дæн ахæм хъуыдыйыл, цæмæй райдиан кълæсты ахуыртæ ракæнæм ирон æвзагмæ. Уый тыххæй фыссын «Хурзæрин»-ы мæ уацы дæр. Раздæхæм та Тыбылты Алыксандр цы дзырдта, уымæ: «Нæ уд хъуамæ раттæм æмæ æппын мæгуыр ацы дыууæ-æртæ азы дæргъы нæ хъæуккон скъолаты ирон æвзагыл ныллæууæм». Æз æрмæст хъæуты скъолатыл нæ дзурын, фæлæ горæты скъолатыл дæр!
– Хуссар Ирыстоны дæр ирон гимназ бакæныныл дзырд цæуы?
– Æз уымæ бæлгæ кæнын! Гимназ цæмæй бакæнæм, уый тыххæй хъæуы тынг бирæ финансон фæрæзтæ. Афтæ хуымæтæджы нæ уыдзæнис. Афтæ нæ æмæ æвиппайды 10 къласы бакæнæм. Нæ. Уыцы гимназ нырма хъуамæ фенын кæна йæ программæ адæмæн. Стæй ма æз уыцы гимназы ахуыры цыд уынын фæсарæйнаг æвзæгтимæ. Абон мах ирон æвзаг ахуыр кæнæм куыд фæсарæйнаг æвзаг. Гимназы ма æнæмæнг хъуамæ ахуыр кæной уырыссаг, англисаг, латинаг, ирайнаг æвзæгтæ. Уыцы æвзæгтæ мах кæд сахуыр кæнæм, уæд сомбоны кадртæ райсдзыстæм. Фарон Уæрæсемæ аспирантурæмæ ахуырмæ арвыстам Къуылыхты Аннæйы, фидæнмæ æрыздæхдзæн æмæ нæм бафтдзæн ног кадр. Хуссар Ирыстоны зонадмæ тырнæг фæсивæд сты зын уавæры. Нæй финансон фæрæзтæ, цæмæй сæ арвитæм магистратурæ, аспирантурæмæ æмæ стажировкæмæ. Мах, ахуыргæнджытæ фылдæр хай кардзыд стæм æмæ нæ сомбоныл хъуыды кæнын хъæуы, зонадон кусджыты кадртæ бацæттæ кæнын хъæуы. Æз æрмæст ирон гимназ бакæныныл нæ тыхсын, уымæн уый цъус уыдзæны. Æнæмæнгæй райдиан кълæсты ахуыр ракæнын хъæуы иронау. Кæд уый саразæм, уæд æз нал тæрсын ирон æвзагæн. Ахуыртæ иууылдæр хорз зонынц, зонад кæй у æрдз, æхсæнад æмæ хъуыдыкæнынады райрæзты фæткты тыххæй зонынæдты системæ.
Ныхасы культурæ цы æхсæ-надæн нæй, уыцы æхсæнадæн сомбон нæй. Абон Хуссар Ирыстоны ныхасы культурæ нæй, мæгуырау у æмæ мах æвæстиатæй хъæуы кусын не взаджы райрæзтыл.
Цхуырбаты Лариса
