Архайын мæ уавæртæ мæ куыд амонынц афтæ

Хуссар Ирыстоны скъолаты ахуыры аз райдайы 5-æм сентябрæй. Ацы бонмæ сæхи фæцæттæ кæнынц ахуыргæнджытæ, ахуыргæнинæгтæ æмæ ныййарджытæ.

Хъыгагæн, нæ республикæйы сабиты нымæц къаддæр кæны. Зæгъæм, ацы аз дæс скъолайы нæй фыццагкъласонтæ. Уыцы нымæцы ис Цхинвалы районы Сатихъары скъола дæр. Мах фембæлдыстæм ацы скъолайы директор Уазæгты Ритæимæ æмæ йемæ æрныхас кодтам ахуыр-хъомыладон фарстатыл.

– Фæстаг азты ахуырады цавæр ивындзинæдтæ цæуы? Урок цавæр технологитæм гæсгæ хъуамæ уа арæзт?

– Цард æмткæй ивы æмæ фæивта ахуырад дæр, хъомылад дæр. Ахуырады кусджытæ тырнынц ногдзинæдтæ хæссынмæ, цæмæй рæстæгæй фæстæ ма баззайæм. Нырыккон дуне адæймаджы раз цы домæнтæ æвæры, уыдон æххæстгæнæн ис ног технологитæй – интернет, телеуынынад, мыхуырæй активонæй æмæ арæхстджынæй пайдагæнгæйæ. Цæмæй царды цыфæнды къабазы дæр ахуыргæнинаг æнтысгæйæ  архайа, уый тыххæй хъуамæ скъолайæ рахæсса хъуыды кæнын, дзурын, йæхи дарыны арæхстдзинæдтæ.

Рæстæджы домæнтæ иууыл тынгдæр ахуыргæнджытыл бандæвтой. Стыр хæстæ æвæрд сыл ис, ахуыргæнинагæн æрмæст фыдыбæстæ уарзын, хорз æвзæрæй хицæн кæнын, уарзт – фыдæхæй иртасын амонын куыд хъæуы, афтæ ма хъæуы ног ахуырадон технологитæм гæсгæ арæзт уроктæ уадзын дæр. Æз, куыд скъолайы директор, афтæ архайын мæ уавæртæ мæ куыд амонынц, уымæ гæсгæ скъоладзаутæн хорз уавæртæ саразын, сæ курдиаттæ  раргом кæнынæн, сæ хъуыдыкæнынад рæзынæн разæнгæрдгæнæн мадзæлттæ аразын. Мæ дæлбар ахуыргæнджытæй та домын, ахуыргæнинæгтæн ног темæ амонгæйæ, цæмæй урок методикон æмæ логикон æгъдауæй раст аразой, сæйрагдæр та урочы æрмæг, царды цы ногдзинæдтæ æмæ ивындзинæдтæ цæуы, уыдонæн дзуаппдæттæг куыд уа, уыдæттæ иууылдæр. Сывæллæтты зæрдæмæ тынгдæр цæуынц сæ уроктæ хуымæтæг æвзагыл, нывтимæ, афыстытимæ сын  куы фембарын кæны ахуыргæнæг, уæд.

– Ахуырады сæйраг нысæнттæ цы сты?

– Раджы дæр æмæ ныр дæр уыцы сæйраг нысæнттæ баззадысты æнæаивдæй. Скъоладзауты ахуырмæ разæнгард кæнын. Æрмæг сын цæттæйæ дæттын нæ хъæуы, фæлæ саразын хъæуы ахæм уавæртæ, цæмæй зонындзинæдтæ райсынмæ сæхæдæг тырной. Алы ахуыргæнинагмæ иухуызон цæстæй кæсæн нæй. Ис тыхджындæр скъоладзаутæ æмæ ис лæмæгъдæртæ. Алкæмæн дæр хъуамæ лæвæрд цæуа, йæ бон цас у, уыйбæрц хæстæ. Фæлæ лæмæгъдæры нæ хъæуы йæхибар ауадзын, йæ зонындзинæдтæ равдисын йæ бон куыд уа, афтæ хъуамæ арæхса йæхи хатдзæгтæ аразынмæ.

Ахуырады цы ногдзинæдтæ фæзыны, уыдонæй цæмæй хъæууон скъолатæ фæстейæ ма баззайой, уый тыххæй мах бацархайæм се ‘хсæнæй равзарын, скъоладзаутæн чи фæахъаз уа, ахæмты. Уыдон та сты эксперименталон æмæ проектон куыстытæ, презентацитæ, урок–диспут, урок–ныхас, урок–семинар, урок–викторинæ. Цæмæй урок æнцонæмбарæн æмæ цымыдисагдæр уа, уый тыххæй ахуыргæнæг урок хъуамæ сараза тематикон принципмæ гæсгæ. Тематикон уроктæ ахъаз сты ахуыргæнинæгты хъуыдыкæнынады рæзтæн, сæ ныхасыгъæд рæсугъд кæнынæн, ныхæстæ фæд-фæдыл раст æвæрынæн, литературон нормæтæй раст пайда кæнынæн.

̶  Эстетикон хъомылады тыххæй та нын цы зæгъдзынæ?

– Ацы хъомыладæн мах стыр нысаниуæг дæттæм. Æмæ уыйхыгъд стыр хъусдард здахæм национ традицитæм, музыкæ, нывкæнынад, хореографимæ. Уыдон хъæздыг кæнынц адæймаджы миддуне. Иуныхасæй, дуне базонын æмæ бамбарыны фадат ын дæттынц. Ацы фадыджы сывæллæттимæ чи кусы, уыдонæн педсоветты рæстæджы афтæ фæамонын, сывæллæттæм гуырын кæнут ирон национ кафт æмæ зардмæ цымыдисдзинад, сæрыстырдзинад. Цы хъæздыг культурæ нæм ис, уый сын райхалут.

Хъæууон скъолаты бирæ ахуыргæнинæгтæ нал ис, фæлæ уый æмткæй республикæйы демографийы фарст у. Ис афтæ зæгъæн æмæ ирон культурæмæ фылдæр цымыдисдзинад хъæууон сывæллæттæ æвдисынц. Нæ сывæллæттæ активон хайад райсынц республикæйы масштабы культурон мадзæлтты. Алыхатт дæр райсынц призон бынæттæ.

̶  Сымах стут арæнгæрон цæрæн пункт. Арæнтыл ис заставæтæ. Арæнхъахъхъæнджыты сывæллæттæ сымах скъолайы ахуыр кæнынц æви нæ?

̶  Цалдæр азы размæ дæр ма не скъолайы ахуыр кодтой арæнхъахъхъæнджыты сывæллæттæ дзæвгар сты. Тынг хæларæй цардысты ирон сывæллæттимæ. Ныр нæхи ахуыргæнинæгтæ дæр бæрæг фæкъаддæр сты. Уыдоны дæр сæ ныййарджытæ акодтой горæты скъолатæм ахуыр кæнынмæ. Махмæ цы ахуыры процесс цæуы, уымæй дæр бæргæ нæ хъаст кодтой, фæлæ нæм сæрмагонд кружоктæ кæй нæй, уый сæ зæрдæмæ нæ цыд. Æнæуый сын мах алы уавæртæ дæр арæзтам, суанг ма сын ирон æвзагæй уæлæмхас уроктæ дæр уагътам. Цыбыр рæстæгмæ базыдтой иронау, æмдзæвгæтæ дæр ма-иу дзырдтой. Ныртæккæ Сатихъары скъолайы иронау чи нæ дзуры, ахæм свæллон нæй. Ирон æвзаджы грамматикæ зын æмбарæн у æмæ æз ахуыргæнджыты бафæдзæхсын, цæмæй скъоладзаутимæ фылдæр кусой ирон æвзаджы дзырдарæзты мадзæлттыл. Фыццаджыдæр уал сывæллæттæ сæ мадæлон æвзаг хъуамæ уарзой, уыцы предметы урокмæ сæ цæуын фæнда.  Æмæ уый та ахуыргæнæгæй аразгæ у.

Нæ уацх.