Микрорайон БАМ-ы Советон дуджы цардысты, Советон æфсæддон хæйттæй Хуссар Ирыстоны чи службæ кодта, уыдон æд бинонтæ. Уыцы рæстæджы Цхинвалы ацы микрорайон йæ рæсугъддзинад æмæ хæрзæфснайдæй кадджын уыд. Цыппаруæладзыгон хæдзæртты кæртытæ уыдысты хæрзæфснайд, быроны мур дæр дзы фенæн нæ уыд. Микрорайоны бирæ уыд сабитæ, фæлæ сæ алчидæр æмбæрста, алфæмблайы сыгъдæгдзинад хъахъхъæнинаг кæй у.
1990-92 азты ирон-гуырдзиаг хъаугъа куы райдыдта æмæ ацы æфсæддон хайы службæгæнджытæ æд бинонтæ куы афардæг сты, уæд сæ фатерты бацардысты, бынæттон адæмæй æнæхæдзар чи уыд, уыдон. Район дзæвгар рæстæг уыд æнæхицау, ничи йын дзуапп кодта æмæ йæ раздæры хуызæй æппындæр ницыуал баззад.
БАМ-ы район цадæггай æндидзын райдыдта 2008 азы хæсты фæстæ. Йæ бацæуæны пьедесталыл цы æфсæддон верттæхæг ис, уый, куыд зæгъынц, афтæмæй у Афгайнаг хæсты артефакт. Йæ фарсмæ та цалдæр азы размæ сæвæрдтой, Афганы хæсты чи фæмард, уыдоны номарæн цырт. Æрвылаз дæр ацы хæстонты ном ссарынц, ацы банаты æрæмбырд вæййынц 4-æм Æфсæддон базæйы салдæттæ, нæ горæты Афгайнаг хæсты цæдисы ветерантæ, Хицауады минæвæрттæ. Цытджын мадзал ауадзынц, сæвæрынц цыртыл дидинджытæ æмæ веноктæ. Уыцы бон цыртдзæвæны алфæмбылай бафснайынц, фæлæ уый вæййы æрмæстдæр афæдз иу хатт! Иннæ афон ам æппынæдзух вæййы æнæфснайд. Къæвдабонты та свæййы цадбадæн.
Ацы территорийы раздæр уыд дыууæуæладзыгон культурæйы хæдзар. Уый дæр æнæхицау баззад æмæ цадæггай ныппырх ис. Куыд зæгъынц, афтæмæй территори радтой «афгайнæгтæн».
Æз фембæлдтæн ацы цæдисы сæргълæууæг Гуыцмæзты Муратимæ, цæмæй бæлвырд базонон, хъуыддаг куыд у, уый. «Къорд азты размæ фæнд кодтам ацы бынаты ног объект саразын. Дыууæуæладзыгон агъуысты фыццаг уæладзыджы хъуамæ байгом кодтаиккам музей, канд Афганистаны хæсты чи фæмард, уыдоны нывтимæ нæ, фæлæ ма гуырдзиаг-ирон хæсты чи бабын ис, уыдонæн дæр. Дыккаг уæладзыджы та хъуамæ уыдаид чысыл кинотеатр, хæстон документалон кинотæ кæм æвдыст цыдаид, ахæм зал. Ацы фарст æрæвæрдтам уæды къухдариуæгады раз, ныфс нын бавæрдтой, тагъд рæстæджы нын нæ фарст кæй аскъуыддзаг кæндзысты, фæлæ хъуыддаг ныддаргъ ис. Уæд мах бахатыдыстæм Уæрæсейы Федерацийы Афганистаны ветеранты цæдисы уæнгтæм. Уыдон æрцыдысты нæ фæхуындмæ гæсгæ, республикæйы дæсæм азы хæдбардзинады бон куы нысан кодтам, уæд. Мах сын бынат равдыстам, нæ фæндтæ сын раргом кодтам, немæ сразы сты, фæлæ ницы архайд равдыстой», – загъта нын Гуыцмæзты Мурат.
Иу ахæм ирон æмбисонд ис «Æнæхицау хъæуæн, дам, рувас – æлдар». Ам дæр афтæ – иугæр дзы ницы арæзт цæуы, уæд верттæхæг æмæ цыртдзæвæнмæ хæстæг фæзынд цалдæр сæрмагонд объекты. Зæгъæм, гауызтææхсæн æмæ уымæн йæ цуры æрвылхатт дæр æртымбыл вæййынц хæдтулгæтæ. Кæй зæгъын æй хъæуы, ахæм бынаты гауызтææхсæн æмæ æндæр ахæм объекттæн уæвæн нæй. Гауызтæхсæны фарсмæ пырхæнтæй лæууы раздæры хъармгæнæн системæйы агъуыст. Йæ систæй акастысты къутæртæ æмæ уыдæттæм кæсгæйæ адæймаджы зæрдæ ныммæгуыр вæййы.
Бафæрсын аипп ма уæд, фæлæ дзы Уæрæсейы æфсæддонтæ куы цардысты, уæд фенддагдæр уыд – хæрзарæзт æмæ сыгъдæг, уæд ныр нæхи къухты куы ис, æмæ нæхицæн цæмæннæ у нæ бон микрорайон æмбæлон хуызы дарын?
Ацы фарсты тыххæй цæрджытæ зæгъынц: «Сыгъдæгдзинадмæ дарæм нæ хъус, фæлæ уый нæ хæдзæртты, кæртыты раз. Дидинджытæ нæхи тыхтæй ныссагътам, нæ кæртыты цы бæлæстæ ис, уыдоныл дон ныккæнæм. Уынджы сыгъдæгдзинадæн та иумæйагæй хъуамæ горæты хæрзæфснайды хайад дзуаппдæттæг уа, æмæ уавæрмæ æппынæдзух йæ хъус дара».
Ацы фарст радтам горæты хæрзæфснайды хайадмæ дæр. Уыдон та зæгъынц, зæгъгæ, БАМ-ы районы сыгъдæгдзинадмæ дарынц сæ хъус, фæндаджы иуварс цы пырхæнтæ æмæ æнæркаст бынæттæ ис, уыдон та хауынц æндæр инстанцитæм…
ДУДАЙТЫ Доннæ, ХИПУ-йы журналистикæйы
хайады 4-æм курсы студенткæ
