Куыд ма хъусын кодтам, афтæмæй Дзауы районы Котантойы хъæуы байгом, ацы хъæуæй Стыр Фыдыбæстæйон хæстмæ кæмæ æрсидтысты æмæ кæй афæндараст кодтой, уыдоны номыл цыртдзæвæн. Æдæппæт уыдон уыдысты 88 адæймаджы. 49 дзы фæмард сты тохы быдыры – кæмæн йæ сау гæххæтт ссыд, чи та дзы æбæрæг сæфт фæкодта. Бирæтæ та фæстæмæ æрыздæхтысты цæфтæ æмæ инвалидтæй.
Ацы нымæцтæ бирæ сты, 57 цæрæг хæдзары кæм уыдис хæсты агъоммæ, уыцы чысыл хæххон хъæуæн æмæ уæззау фæд ныууагътой йæ цæрджыты зæрдæты. Уыцы тугкалæн хæсты фæстаг зæлтæй кæд 80 азы рацыд æмæ дзы фæстæмæ чи рыздæхтысты, уыдонæй дæр кæд не ‘хсæн ничиуал ис, уæддæр рох не сты сæ фæстагæттæй æмæ уымæн та ирд æвдисæн у, сæ уæзæгыл сын цырт кæй сарæзтой, уый. Цырт рауад аив, архитектурон æгъдауæй фæлгонцджын. Цæмæй ахæм рауадаид, уый тыххæй дизайнертæ æмæ архитектортæ æрхуыдтой Цæгат Ирыстонæй. Йæ дæргъ у 5 метры, йæ уæрх та – 4 метры.
Бæрцæй ма цалдæр цæрæг хæдзары кæм аззад, уыцы Котантойы хъæумæ йæ гом кæнынмæ бирæ адæм æрæмбырд. Фысымтæ, кæй зæгъын æй хъæуы, уыдысты Биазыртæ – куыд бынæттон цæрджытæ, афтæ æндæр æмæ æндæр рæттæй æрцæуджытæ. Ардæм æрбацыдысты РХИ-йы Президент Гаглойты Алан республикæйы разамынады бæрнон кусджытимæ, тыхон структурæты минæвæртттæ, Дзауы районы администрацийы сæргълæууæг Тыбылты Ванда, администрацийы бæрнон кусджытæ, республикæйы компартийы минæвæрттæ.
Тыбылты Ванда йæ раныхасы банысан кодта котантойæгты активон хайадист Стыр Фыдыбæстæйон хæсты æмæ бузныг загъта, сæ нæмттæ сын сæнусон кæныныл чи бакуыстой, уыдонæн. Ацы тугкалæн хæсты ирон адæмы равдисгæ хæстон сгуыхтдзинæдтыл, кæцыты ‘хсæн хъæбатырдзинады цæвиттон æвдыстой котантойаг хæстонтæ, дзырдта Президент дæр. Уый банысан кодта, куыд ахсджиаг у фыдæлты кадджын хъуыддæгтæн кад æмæ аргъ кæнын, ма сæ рох кæнын. Бузныг загъта, котантойаг хæстонтæн цырт саразыныл чи бакуыста, уыдонæн. Уый, зæгъгæ, у стыр хъуыддаг рæзгæ фæлтæрты патриотикон хъомыладæн, Райгуырæн бæстæмæ сæм уарзондзинады æнкъарæнтæ æвзæрын кæнынæн.
Цырт саразыны инициатор æмæ организатор уыд, æппæт куыстытæм дæр йæ хъус дардта æмæ аразджытимæ дæр куыста Биазырты Вениамин. Йæ раныхасы уый раарфæ кодта, цырт гом кæныны церемонимæ æрбацæуæг уазджытæн, бузныг загъта, йæ фарсмæ чи ‘рбалæууыдысты æмæ алыгъуызон æххуыс чи бакодтой: Дзауы районы администрацийы сæргълæууæг Тыбылты Вандæйæн, афтæ ма спонсорон æххуыс чи бакодтой, уыдонæн. Ахæмтæ та разындысты Цæгат Ирыстоны цæрджытæ Биазырты Аслан, Илья æмæ Роланд. Ам ма зæгъын æмбæлы уый æмæ æхцайы фæрæзтæ кæй æрæмбырд кодтой мыггаг сæхæдæг дæр æмæ зæгъæн ис, цырт саразыны хъуыддагмæ сæ алчидæр йæ бавæрд кæй бахаста. Æнæ кусæгдыхæй цырт кæй нæ сырæзтаид, уый дæр зындгонд у. Æмæ та ам дæр Биазырты фæсивæдæй бирæтæ цырд фæлæууыдысты. Уыдон сæйраджыдæр, уыдысты бынæттон лæппутæ.
Мадзалы РХИ-йы компартийы номæй И.В. Сталины æмæ Советон Цæдисы сырæзтыл 100 азы сæххæсты сæраппонд майдантæй хорзæхджын æрцыдысты цалдæр адæймаджы. Уый фæстæ æрæмбырдуæвджытæ веноктæ æмæ дидинджытæ хастой æмæ æвæрдтой цырты раз.
Дарддæр зæлыдысты хæстон зарджытæ ирон æвзагыл. Æххæст сæ кодтой Хуы-цъейы Культурæйы хæдзары зарæггæнджыты къорд.
Котантойæгтæ цырты бынатæн равзæрстой хъæуы астæу. Цæвиттон, хъæу дих у æртæ сыхыл. Сæ астæу – уæрæх фæз. Ахæм фæзæй стæм хæххон хъæу раппæлдзæн. Ам уыдысты колхозы канторæ, библиотекæ, дæргъæй-дæргъмæ хордон, зыгуымдæттæ, найæн мустæ, силосы уæрм, колхозы фосæн дыууæ стыр скъæты, цъериты дардыл æфтауцдон. Уыдон иууылдæр дзурæг уыдысты, йæ цæрджытæ сæ иумæйаг хæдзарады рæзтыл цы удуæлдай, уæззау куыст кодтой, ууыл. Уымæ нæ кæсгæйæ, ацы фæзæй сæрдыгон изæрты хъуыст хъæуы фæсивæды цины хъæлæба- сарæзтой-иу хъазт æмæ кафыдысты, хъуыст дардмæ сæ зард…
Гъе, æмæ ацы бынатæй фæндараст кодтой кæм иугæйттæй, кæм та къордгæйттæй сæ гъæйтмардзæ фæсивæды тугкалæн хæстмæ. Æртыгай хæстонтæ чи афæндараст кодтой, уыдон уыдысты фараст хæдзары. Уыдоны ‘хсæн уыдысты Иосиф, Лади æмæ Тугъан, Сослан, Къалиа æмæ Митъуш (Димитр), Виктор, Гиго æмæ Доме, Сао, Ефим æмæ Григол, Хепа, Сиби æмæ Ладимер… Биазырты Вилген йæ фыд Иосебы нæ хъуыды кæны, саби уыдис, хæстмæ йын куы цыдис, уæд. Иосебæн ма хæстмæ фæцыдысты йæ æфсымæртæ Лади æмæ Тугъан. Æртæ дæр нал рыздæхтысты. Æмæ ныр ацы цырты раз лæугæйæ, йæ уæлæ дидинджытæ æвæргæйæ, зын у хæсты сидзæрæн йæ зæрдæйы æнкъарæнтæ радæттын.
…88 цæвæджджынæй, 88 гутондæрæй фæцух ис хъæубæстæ. Уыдонæй 49 лæппуйы туг, уæлахиз цы туджы денджызæй æлхæд æрцыд, уырдæм къададонау азгъордта æмæ йæм баиу…
Ацы цырт байгом кæнгæйæ, котантойаг хæстонтæ – хæсты быдыры чи баззадысты, хæстæй чи æрыздæхт, гъе та архайæг фронтмæ чи нæ бахауд, фæлæ æндæр ран чи сбæззыд, уыдон, цыма, æрæмбырд сты ногæй сæ уæзæгмæ, æмæ кæд сæхæдæг нæ, уæддæр сæ нæмттæ гранит къæйдуртыл сыгъзæрин дамгъæтæй фыст æрцыдысты рæнхъгай, раст цыма сæхæдæг лæууынц хæстон рæнхъы… Уыдон иу фæлтæр уыдысты, хæсты фæлтæр, иумæ хъомыл кодтой, иумæ карстой хос, иумæ дардтой гутон, иу уыд сæ уæзæг. Не ‘хсæн уыдонæй ничиуал ис, фæлæ ныр ис сæ номыл цырт æмæ уыдзæнис не ‘хсæн, цæудзысты йæм Биазыртæ, кæмфæнды ма цæрой, уæддæр æмæ сын мысдзысты сæ рухс нæмттæ.
…Стыр Фыдыбæстæйон хæст нæ дардæй дарддæр кæны. Æнхъæлдтам фашизм куынæг æрцыд æд уидæгтæ. Фæлæ нæ – абон та Уæрæсейы бахъуыд йæ ныхмæ Украинæйы зæххыл тох кæнын. Æмæ та Ирыстоны фырттæ æхсарджынæй тох кæнынц ам дæр, уыдонимæ – сæ фыдæлты уæзæг Котантойы хъæу кæмæн у, уыцы лæппутæ. Æхсæзæй ацыдысты Украинæйы сæрмагонд æфсæддон операцийы хайад исынмæ. Дыууæйæ – Биазырты Батрадз Олегы фырт æмæ Биазырты Ибрагим Аланы фырт фæмард сты… Мадзалы хайадисджытæ нæ ферох кодтой уыдоны дæр æмæ сæрæгастæн сæ цæст бауарзта уæлахизимæ фæстæмæ æрыздæхын, чи фæмард сты, уыдонæн та æрымысыдысты сæ рухс нæмттæ. Зынгæ зарæггæнæг Багаты Шота ацы æфсæддон операцийы хайадисджыты ном арынæн сæххæст кодта йæхи фыст зарæг «Мад кæсы æнхъæлмæ».
Кæронбæттæны, цырты фарсмæ ма цы дæргъæй-дæргъмæ мæнгагъуыст арæзт æрцыдис, уым мадзалмæ æрцæуджытæ фынджы фарсмæ, æгъдау куыд амоны, афтæ рухс кодтой сæ хæстонтæн.
БИАЗЫРТЫ Роланд
