Ирыстоны кæстæрты цæстуарзон зондамонæг, ирон литературæ æмæ мадæлон æвзаджы артдзæстыл аудæг, æхсæнадон архайæг, ахуыргонд æмæ зæрдæхæлар хистæрæй зонынц адæм филологон зонæдты кандидат, доцент Джусойты Клавæйы.
Цыппор азæй фылдæр, йæ уд æмæ йæ зонд, зæрдæйы хорзæхтæ дæтты суинаг ахуыргæнджыты профессионалон цæттæдзинады хъуыддагæн, иртасы ирон æвзаг æмæ ирон аив дзырды дæсныты сфæлдыстады фарстатæ. Цы зонадон æмæ методикон куыстытæ ныффыста, уыдон зонынц æмæ сын æмбæлгæ стыр кад ис нæ бæстæ æмæ Ирыстоны Хуссар æмæ Цæгат хæйтты ахуыргæндты æмæ ахуыргæнджыты æхсæн. Цæгат Ирыстоны Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон университеты педагогон факультеты æмæ Хуссар Ирыстоны Тыбылты Алыксандры номыл паддзахадон университеты ирон филологийы факультеты йæ зонды фарн æмæ уды хорзæхæй цы студенттæ фæхайджын сты, уыдон абон æнтыстджынæй кусынц нæ бæстæйы зонад æмæ ахуырады артдзæстыты.
Зындгонд ахуыргæнæг æмæ зонадон кусæг Джусойты Клавæ у Хуссар æмæ Цæгат Ирыстоны, Цæгат Кавказ æмæ нæ бæстæйы зонадон конференциты иудадзыгдæр архайæг. Йæ мидисджын æрмæджытæ æвзаг æмæ литературæйы, æгъдау æмæ æфсарм бахъахъхъæныны тыххæй мыхуыры цæуынц. Бакæсæн сæ вæййы газеттæ «Хурзæрин», «Рæстдзинад», «Северная Осетия»-йы, журналтæ «Мах дуг», «Фидиуæг», æмæ «Рухстауæг»-ы.
Зындгонд рухстауæг æмæ æцæг ирон сылгоймаг, æхсæнадон архайæг Джусойты Клавайы æфсымæртæ, Иры разагъды ахуыргонд, фыссæг, поэт, æхсæнадон архайæг, драматург, тæлмацгæнæг, публицист, литературон критик Джусойты Нафи æмæ йæ кæстæр æфсымæр, курдиатджын поэт Хаджеты Таймуразæн, нæ дзыллæйы æхсæн цы кад æмæ рады бынат ис, сæ удуæлдай лæггад зонад æмæ литературæйæн нæ адæмæн удварны рæзтыл куыд зынынц, уый, Клава кæддæриддæр æмбæрста æмæ æмбары. Цæрæнбон кад æмæ йын сæрыстыры цины хос куыд нæ сты, Нафи дæр æмæ Таймураз дæр. Дардта æмæ сын абон дæр дары йæ уд æмæ зæрдæ цырагъæн, йæ арм та сын се ‘гасæй уыд бæркадджын фынг, æмæ цардуаджы фарстаты мацæуыл батыхсой, зæгъгæ, уыцы ны-санæн, фидар æнцойгæнæн. Нафи æмæ Таймуразы хорз æмбæлттæн, нæ бæстæйы культурæ æмæ литературæйы æмæ зонады цырагъдартæн Клавæ, йæ фарнхæссæг æфсымæрты кад æмæ намысыл хъуыды кæнгæйæ, бирæ азты дæргъы уыд лæггадгæнæг, йæ къухæй цы хæрзад хойраг цыд, уымæй сын бæркадджын фынгтæ æвæрæг. Сæ зонады, дзырдаивады хъуыддæгты сын хойы лæггад дæр кæмæн нæ бакодта, ахæм дзы нæй.
Кæд Джусойты фæрнджын мыггагæй, хиуæттæй, къабæзтæй, сæ уарзон Иры дзыллæйæ Нафи æмæ Таймураз фæхъуыдысты, уæддæр Клавæ йæхи зонадон æмæ рухсадон бирæвæрсыг архайдæй уæлдай, йæ царды сæйраг хæстæй йæ ахсджиагдæрыл нымайы Хаджеты Таймуразы сфæлдыстадон бынтæ æмæ йæ цардимæ баст æрмæг, мысинагæй, критикон уацæй, æнæмыхуыргонд уацмысты къухфыстытæй, се ‘ппæт дæр бахъахъхъæнын, æмæ сæ мыхуыры джиппы уадзын. Ныридæгæн ын уыцы хъуыддаджы дзæвгар бантыст æмæ йæ архайдæн йæ фидæн уæд, Хуыцау æмæ адæмы фарны хорзæх та Клавæйæн йæхи уæнт алкæддæр.
Йæ хистæр æфсымæр Нафи, йæ зæххон зын, фæлæ фарны лæггадгæнæг царды фæстаг сулæфты уонг куыста нæ бæстæ æмæ Иры дыууæ хайы Цæгат æмæ Хуссары цæрæг дзыллæйы удварнæн. Йæ фыст æмдзæвгæтæ, уацаутæ, романтæ, эссетæ, монографитæ, очерктæ, уацтæ, пьесæтæ, тæлмацтæ – зындгонд ахуыргонд æмæ Цæгат Кавказы литературæйы патриарх Нафийы цард æнæхъæнæй дæр у стыр æмæ æмбал кæмæн нæй ахæм сгуыхт. Йе сфæлдыстад у нæ бæстæ æмæ национ культурæйы стыр хæзна. Уыдон бæстон кæнын æмæ сæ мыхуыры уадзын дæр Клавæ райста йæхимæ. Уый у йе ‘фсымæрмæ æмæ йе сфæлдыстадмæ стыр уарзондзинадыл дзурæг. Уæрæсе æмæ Цæгат Кавказы Нафийы хуызæн фарны лæгты сфæлдыстад бæстон кæныныл æмæ йæ мыхуыры уадзыныл рагæй дæр куыстой æмæ кусынц дзырды дæснытæ, литературæиртасджытæ æмæ текстологтæ. Клавæ та уыцы зын, фæлæ арфæйаг хæс æххæст кæны иунæгæй. Ныридæгæн ын бантыст Нафийы сфæлдыстады æххæст 50 томон æмбырдгондæй ссæдз чиныджы рауадзын.
Ис ирон æмбисонд, хойы зæрдæ æфсымæрмæ, æфсымæры зæрдæхъæдмæ, зæгъгæ. Нафи æмæ Таймуразæн сæ уарзон хо Клавæ уыд æмæ у хо дæр æмæ се ‘сфæлдыстадон рухстауæн архайды цæрæнбонты хорзгæнæг æмæ цæдисон æмбал, фидар ныфс æмæ удыл хæцæг, уæздан æмæ фендджын сылгоймаг, куыстуарзаг ахуыргонд æмæ кæстæруарз ахуыргæнæг.
«Мадæлон æвзаг у мæ рæзгæ царды бындур. Ирон æвзаг мæнæн у мæ удварны рæбинаг зæд, табу кæмæн кæнынц нæ фыдæлтæй фæстæмæ, ирон адæм, ахæм фæрныг»
«Ирон адæмон сфæлдыстад у нæ нывæфтыд историйы цыртдзæвæн. Уый равзæрд нæ адæмы куырыхон зонд æмæ зæрдæйы тæгты рухсæй». Ацы хъуыдытæ ист сты Джусойты Клавæйы зонадон æмæ публицистон уацты, интервьюты æмæ рецензиты иумæйаг æмбырдгонд «Дзырд – зæрдæмæ дæгъæл». Мыхуыры рацыд æрæджы Гасситы Викторы номыл рауагъдадон полиграфион куыстуаты. Цы æрмæджытæ йæм бахаста автор, уыдоны ирон æмæ уырыссагау аив æмæ арфхъуыдыджын фыстæй йæ ныхас зæгъы мадæлон æвзаг, национ ахурад æмæ адæймаджы миддуне, не ‘хсæнады уаг æмæ адæмы зондахасты рæзты тыххæй. Хицæн сæргонд «Ирон æвзаджы зиууæттæ»-йы бакæсæн ис йæ фыст очерктæ æмæ эссетæ Иры разагъды лæгтæ æмæ нæ национ культурæйы хæрзгæнджытæй Хетæгкаты Къоста, Абайты Васо, Тыбылты Алыксандр, Джусойты Нафи, Мæхæмæтты Ахуырбег, Хаджеты Таймураз, Гæбæраты Никъала, Дзаболаты Хазби, Джыккайты Шамил, Дзæхаты Игорь, Кочынаты Наташæ, Къадзаты Станислав, Бутаты Эльзæ…
Цы чиныджы кой кæнæм, уый мын йæ автор æхсызгон лæварæн радта. Цины хос у чиныг рагæй дæр мæнæн. Джусойты Клавæйы зонадон æмæ публицистон уацтæ рагæй кæсын æхсызгонæй. Сæ фылдæр сты мæхи архивы дæр æфснайд, ме сфæлдыстадон архайды сæ алкæддæр фæпайда кæнын. Иумæйаг цъары сæ аив æвæрдæй, чиныджы хуызы куы федтон, уæд та мын уæлдай æхсызгон уыд. Цæмæн? Уымæн æмæ, алы ахуыргонд æмæ фыссæгæн йæ уд, зонд æмæ зæрдæйы хорзæхтæ æппæты хуыздæр разынынц йæ чингуыты. Дзырдæн йæ тых стыр у, фæлæ йæ ахадындзинад ноджы фæфылдæр вæййы, чиныджы хуызы нæм хаст куы æрцæуы, уæд.
Куыстуарзаг æмæ бонзонгæ биноныг архайæг у Джусойты Клавæ иртасæн куыст æмæ рухстауыны хъуыддæгты, æхсæнадон цард æмæ иумæйагæй национ культурæйы. Йæ алы æрмæг дæр фыст у зæрдæйы тæгтæй æмæ уды æнкъарæнты, зонд æмæ царды фæды фæзындтыты фæдыл хи хатдзæгты бындурыл. Цы зоны, уый – бæлвырд, цы хаты æмæ дзуры, уый – раст. Ахуыргæнæг, ахуыргонд, фыссæг, аивады кусæг, аспирант æмæ скъоладзау, ныййарæг, цардфæлтæрд хистæр ын йæ чиныг «Дзырд – зæрдæйы дæгъæл» йæ къухтæм куы райса, уæд дзы æнæмæнг ссардзæн зæрдæагайгæ хъуыдытæ, ныфс æмæ æууæнчы дзырд, авторы зæрдæбын ныхас йæ уарзон ирон адæммæ.
Дыккагæй та чиныг «Дзырд – зæрдæйы дæгъæл»-ы алы æрмæг дæр йæ асæй стыр нæу, фæлæ сæ алкæцыйы дæр ис арф хъуыды. Ноджы цымыдисагдæр æмæ хæрзиуæгджындæр та чиныг кæнынц Клавæ, йæ уацтæн сæ фылдæры, нæ номдзыд поэтты, ахуыргæндты тыххæй мысинæгтæй, арæхстджынæй кæй пайда кæны, уый.
Мысинæгтæ сты Клавæйæн йæ хорз уды хицæн хатæн. Арæх сæ фæпайда кæны йæ раныхæсты дæр. Йæ царды фæндагыл бирæ зондджын æмæ фендджын цардфæлтæрд адæмы федта æмæ зоны: Абайты Васо, Расул Гамзатов, Кайсын Кулиев, Исаты Мæхæмæт, Аза Алмазова, Алим Кешоков, Давид Кугультинов, Сергей Михалков… Иу мысæн, сфæлдыстадон изæр, кæнæ литературон фембæлд, конференци ахæм нæй æмæ дзы Джусойты Клавæ йæ раныхасы мысинаг ма радзура, мидисджын, зондисæн факт ма бавæра йæ хъуыдыты. Уый иттæг хорзæй æвдисы йæ æнкъараг зæрдæ, йæ мысæнуаты фидардзинад, цæстуарзондзинад, парахат уды бирæ хорз миниуджытыл дзурæг, ивгъуыды хорзæн аргъ æмæ кадгæнæг, лæгау-лæджы фарнæн табугæнæг кæй у Клавæ, уый.
Йæ ног чиныг «Дзырд – зæрдæмæ дæгъæл» кæсгæйæ мæм æрцыд иу хорз фæндиаг Клавæйы зæрдæйы арфæйаг миниуджытæн, йæ рухстауæн æмæ зонадон бирæвæрсыг архайдæн аргъ кæныны æвдисæнæн. Хорз уаид, æмæ йæ царды фæндагыл цы зондджын æмæ фендджын адæмы зыдта æмæ федта, кæимæ сæ ныхас кодта, уыдоны тыххæй хи мысинæгтæ бæстон куы ныффыссид æмæ сæ хицæн чиныгæй рауадзыныл куы бацархаид. Уыцы радон æнтыст æмæ уды сгуыхтæн æм хъару куыд разына, уый йын нæ зæрдæ зæгъы. Чиныг «Дзырд – зæрдæмæ дæгъæл» та Ирыстоны алы хæдзары дæр йæ бынат кæй ссардзæн æмæ нæ зæрдæйы бæркадыл хорзæх æфтауæг кæй разындзæн, уый нæ зæрдиагæй уырны. Нæ ацы уацы арфæ кæнæм Джусойты Клавæйæн, чиныджы редактор, зындгонд прозаик, поэт, УФ-йы Фысджыты цæдисы уæнг Будайты Милуся, Гасситы Викторы номыл рауагъдадон-полиграфион куыстуаты директор Хъалæгаты Рафаэль æмæ чиныджы тексттæ æмбырдгæнæг Наталья Семеновайæн.
ГАСАНТЫ Валери
