Рæсугъд цардвæндаг

Йæ нæуæдз азы йæхирдыгæй фесты «Кады нысан»-ы ордены кавалер, РХИ-йы сгуыхт ахуыргæнæг, профессор Гæбæраты Никъалайы идæдз Тыбылты Зариффæ Георгийы чызгæн.

Царддæттæг, бинонтыл фарн, уарзт æмæ цин æфтауæг, мыггаг æмæ хистæртæн лæггадгæнæг, ахæмæй зонынц нæ горæты цæрджытæ Зариффæйы. Сылгоймаджы рæсугъд миниуджытæ – уæздандзинад, хæларзæрдæ, æнæхин æмæ куыстмæ уарзондзинад та Тыбылонæн Хуыцауæй лæвар сты.

Тыбылты Зариффæ райгуырд 1930 азы Душанбейы. Йæ фыд Абац (Георги) уыд Цæгат Ирыстоны Ольгинскæйы хъæуæй рацæугæ, каст фæцис Ленинграды æфсæнвæндагон институт. Уырдæм уый æрвыст æрцыд 1922 азы Абайты Уасо æмæ Плиты Иссæимæ. Иссæимæ уый хæлар уыдис, Дзæуджыхъæуы ма куы цардис, уæд. Ленинграды та цардысты иу æмдзæрæндоны. Йæ цардæмбал Ататы Ольгæ уыд фыццаг гильдийы купецы чызг, базонгæ сты Ленинграды. Уый та ахуыр кодта уым стоматологийы хаххыл. Куыд дзырдтой, афтæмæй уыдон базонгæ сты Абайты Васойы руаджы. Петербургы баиу кодтой сæ цард дæр, райгуырд сын чызг æмæ йын радтой се ‘ввахс хион Брытъаты Зариффæйы ном. Абац институт куы бакаст, уæд æй Сергей Киров йæхæдæг арвыста Таджикистанмæ, дыууæ хæсы йын бакæнгæйæ – официалон, цæмæй арæзтадæн æххуыс кодтаид æмæ дыккаг та сусæг – цæмæй æргом кодтаид басмачты. Уым уæвгæйæ, Ольгæ базары сорганизаци кодта теуайы хъуынæй хуыссæнæмбæр-зæнтæ хуыйын.

Ахæм уавæрты райгуырдис Зариффæ. Абац æмæ ма Ольгæйæн уымæй размæ Ленинграды райгуырд лæппу, фæлæ сын уый цæрæццаг нæ фæцис, уымæ гæсгæ Зариффæйы уæлдай рæвдыд кодтой. Фæстæдæр Абацы Свердловскмæ мелькомбинат аразынмæ куы арвыстой, уæд та райгуырд дыккаг чызг Дзерассæ, фæлæ уый дæр бирæ нæ фæцард, æвæццæгæн, дунескæнæг уыдоны бæсты дæр Зариффæйæн радта даргъ æнтысгæ цард.

Зын æмæ æвадат рæстæджытæ уыдысты Тыбылты Зариффæйæн йæ сабибонтæ. Уæдæ йе ‘рыгон бонтæ дæр бæл-лиццаг ницæмæй уыдысты. Хъысмæт ын бирæ бавзарын кодта фыдæбæттæ, йæ кармæ нæ кæсгæйæ, йæ цард уæззау фæндæгтыл æвæрдта. Авд азы йыл  куы цыдис, уæд йæ фыд куыста Цæгат Ирыстоны завод «Электроцинк»-ы сæйраг инженерæй. Уæд, 1937 азы, дуг хæццæ уыд, адæм кæрæдзийы нымыгътой æмæ сæфтысты ирон интеллигенцийы хуыздæр минæвæрттæ. Æрцахстой Абацы дæр. Куыд-иу дзырдтой, афтæмæй Абац æрвылбон дæр, уый, ахæстоны бадгæйæ, рудзынджы бæсты чи уыд, ахæм чысыл хуынкъæй уыдта йæ чызг йæ иувæрсты скъоламæ  куыд цыд, уый. Абацы фарсмæ камерæйы та бадт Тыбылты Александр æмæ иу кæрæдзимæ къул къуырцц-къуырцц кодтой.

Зариффæйы мад, ахсынæй тæрсгæйæ, алыгъд Тбилисмæ æмæ йæ фæстæ нал зылдысты, бæрзонд бынаты бадæг хион ын кæй уыд, уымæ гæсгæ. Йæ фæстæ кæй зылдысты, уыцы тас чысыл Зариффæйы уæгъд нæ уагъта. Фæлæ йæ йе ‘ввахс хиуæттæ Галаты Барис æмæ Ататы Нинæ сæхимæ æрбакодтой, æррæвдыдтой йæ.

Зариффæйы мад Ольгæ æнхъæлдта, йæ цардæмбалы йын кæй фехстой æмæ дыккаг мой скодта. Фæлæ 1947 азы Абац æрыздæхт Дзæуджыхъæумæ æмæ Зариффæ ацыдис йæ фыдмæ. Фыд æмæ чызгæн та иумиаг цард нæ рауад. Абац ногæй кусын райдыдта «Электроцинк»-ы. Йæ намысджын куысты тыххæй иста хорзæхтæ, фæ-лæ йæ ногæй мæнгнымыгъд бакодтой æмæ та  бахауд ахæстонмæ. Зариффæ ногæй аздæхт йæ мадмæ. Æрыгон чызгæн йæ зæрдæ ахуырмæ æхсайдта æмæ бацыд Пушкины институтмæ. Каст фæцис фило-логон факультет. Арæх-иу æрцыд Цхинвалмæ йæ хиуæттæм – Галатæм. Афтæмæй фæзонгæ ис зындгонд ахуыргонд Гæбæраты Никъалаимæ æмæ 1954 азы сæ цард куы баиу кодтой уæд бынтондæр ралыгъд Цхинвалмæ.

Зариффæ фарны къах бавæрдта Гæбæраты бирæ бинонтæм. Афтæ куы зæгъæм æмæ фарн æрхаста æппæт мыггагмæ, уæд дæр нæ фæрæдидзыстæм. Уæздан æмæ лæггадгæнаг чындз басгуыхти. Йæ би-нонтимæ йын цы ахастытæ уыдис, уыдон цæвиттонæн хастой. Æз зæгъин афтæ æмæ, зæгъгæ, сылгоймагæн йæ уæздандзинад, йæ уды бирæ фæзминаг миниу-джыты тыххæй хæрзиуджытæ дæттынц, уæд дзы Зариффæйæ раздæр, æвæццæгæн, никæмæ æрхаудаид. Зариффæ у, йæ алы фезмæлды дæр æгъдау кæмæн ис, ахæм сылгоймаг. Хистæрæн балæггад кæнын, кæстæры барæвдауын, уазæджы сбуц кæнын, сыхаджы æмæ хионы циныл зæрдиагæй бацин кæнын, æххуысхъуаг адæймагмæ къух фæдаргъ кæнын æмæ чи фæуыдзæн нымад йе ‘ппæт хорз миниу-джытæ.

Тыбылты Зариффæ йæ царды рæсугъддæр азтæ арвыста скъолайы кусгæйæ. Уый куыста нæ горæты 2-æм скъолайы уырыссаг æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæгæй, эстетикæйы ахуыргæнæгæй та музыкалон скъолайы æмæ профтехахуыргæнæндоны. Æмæ чи фæнымайдзæнис Зариффæ Георгийы чызджы къухæй цал фæлтæры рацыдис царды уæрæх фæндæгтæм, цал рæзгæ удæн бацамыдта фæндаг рæсугъд цардмæ, цал ахуырдзауы бахъахъхъæдта рæдыд фæндагыл ацæуынæй. Уый ницы бавгъау кодта йæ хъомылгæнинæгтæн. Рæдауæй сын лæвæрдта йæ зонындзинæдтæ, тавта сæ йæ уды хъармæй æмæ йæ абон дæр сæ зæрдыл уымæн дарынц. Зариффæйæн, раст уыдæтты тыххæй лæвæрд æрцыд «РХИ-йы сгуыхт ахуыргæнæджы» кадджын ном.

Пенсийы ацæугæйæ, Зариффæ бирæ азты дæргъы фæкуыста РХИ-йы хæрзаудæн фонды сæрдары хæдивæгæй æмæ бирæ сарæзта ирон профессионалон музыкæйы бындурæвæрæг Галаты Барисы хæдзар-музейæн, æппæт йæ архив бахъахъхъæныны фæдыл. 1991-2008 азты, Хуссар Ирыстонæн уæззау рæстæджыты, фыццаг ирон композитор, фольклорист, дирижер, симфонион, духовон æмæ тæнон оркестрты, ансамбль «Симд»-ы, ирон профессионалон композиторон скъолайы бындурæвæрæг æмæ организатор, «Фатимæ»-йы кинонывæн музыкæйы, оперæ «Нарты Батрадзы», оппереттæ «Усгур»-ы æмæ æндæрты авторы æппæт хъæзныг бынтæн сæ иу хай арф æфснайд æрцыдысты ныккæндты, иннæ хай та аластæуыд республикæйæн æддæмæ. Ныртæккæ, хæсты æппæт уæззау азтæ фæстейæ куы баззадысты, уæд уыдон æмбырд æрцыдысты сæ закъонон бынаты – Галаты Барисы мемориалон хæдзар-музейы. Ныртæккæ Зариффæйы бæллицц у егъау культурон центр дзы саразын.

Зариффæ хорз бахъуыды кодта Барисы архайды тыххæй. Йæ фембæлдтытæ композитортæ Аракишвили, Мурадели, Тактакишвили, Лагидзе æмæ æндæртимæ Зариффæ стыр æхсызгонæй радзуры Барисы ахуыргæнинæгтæ Гæбæраты Илья, Хæбæлаты Зинæ, Æлборты Феликс æмæ Хаханты Дудары тыххæй. «Хаханты æмæ Галаты бинонтæ хæларæй цардысты. Æлборты Феликсæн уыд куыд йæ фыд æмæ йыл тынг аудыдта йæ ахуыры азты. Æмæ Барис куы æруатон, уæд æм уый арæх цыд æмæ бадт йæ фарсмæ. Куы фæзиан, уæд дæр нын бирæ баххуыс кодта, стæй мын куыст дæр ссардта музыкалон ахуыргæнæндоны», – зæгъы Зариффæ.

Тыбылты Зариффæ йе ‘взонгад кæд стыр фыдæбæттимæ арвыста, уæддæр амондджынæй фæцард Гæбæраты фæрныг хæдзары. Кæрæдзи æмбаргæйæ 60 азы бæрц фæцардысты иумæ – Никъалаимæ – æмæ схъомыл кодтой æртæ сывæллоны. Йæхæдæг куыд сыгъдæгзæрдæ, адæмуарзон æмæ куыстыл æнувыд, афтæ сахуыр кодта йæ кæстæрты æмæ уыдоны кæстæрты дæр. Уыдон ын дарддæр царды йæ фарн кæй дарддæр кæндзысты, ууыл дызæрдыг нæ кæны Зариффæ. Бирæ сæ уарзы, сæрыстыр у йæ хъæбулты хæбултæй. Уыдон ын ныр баисты 17 бæрц. Сæ фырт Андрей у экономикон зонæдты кандидат. Бирæ рæстæджы дæргъы цард Уралы. Активон æхсæнадон куыст кæны Екатеринбургы æмæ Ирыстоны дæр. Йæ цардæмбал Гаглойты Лианæимæ лæууы Галаты Барисы номыл ирон культурæйы æхсæнады  сæргъ. Хорзæхджын у Свердловскы областы губернаторы Кады грамотæйæ, Екатеринбургы администрацийы майданæй. Абон уый йæ мады хъуыддаг дард-дæр кæны Барисы бынтæ бахъахъхъæныны фæдыл. Уым арæх ауадзынц культурон мадзæлттæ.

Никъала æмæ Зариффæйæн сæ чызджытæ та кусынц ахуырады къабазы. Кæстæр чызг цæры Цхинвалы æмæ кусы логопедæй. Хистæр чызг Наталья та кусы Санкт-Петербургы.

2007 азы уый ссис Санкт-Петербурджы национ проект хуыздæр ахуыргæнджыты уæлахиздзау. 2008 азы та ссис Уæрæсейы уæлахиздзау. Нæ республикæйы Ахуырады министрады куырдиатмæ гæсгæ уый цалдæр хатты æрцыд Цхинвалмæ æмæ ахуыргæнджытæн лæвæрдта мастер-къластæ.

Райгонд у Зариффæ йæ цардæй, фæлæ йæ тынг тыхсын кæны йæ цардæмбал – Гæбæраты Никъалайы æмбарынгæнæн дзырдуаты хъысмæт. Цыппор азы дæргъы уый куыста ацы дзырдуатыл, фæлæ дзы йæ удæгасæй рацыдысты дыууæ томы. Ныр йæхæдæг нал ис æхсæз азы бæрц æмæ иннæ дыууæ томы дæр нал рацыдысты мыхуыры.

Рæсугъд, арфæйаг цардвæндагыл рацыд Зариффæ. Фæстæмæ куы акæса, уæд дзы фæсмон цæуыл фæкæна, ахæмæй ницы фендзæнис, æмæ уадз, ноджыдæр арфæгонд уæд йæ хъæбултимæ, уыдоны хъæбултимæ!

Бестауты Валя