Æрæджы мыхуыры рацыдис зындгонд ахуыргонд, историк, Республикæ Хуссар Ирыстоны зонады сгуыхт архайæг, Хетæгкаты Къостайы номыл Паддзахадон премийы лауреат, профессор Гаглойты Юрийы чиныг «Нартæ æмæ алантæ», зæгъгæ, ахæм номимæ, кæцы уагъд æрцыдис Президент Бибылты Анатолийы æххуысы руаджы рауагъдад «Республикæ»-йы. Чиныджы автор у, нæ рагфыдæлты истори арф æмæ бæстонæй кæй иртасы, уый абон махæн у тынг пайда æмæ æнæмæнгхъæуæг.
Чиныгæн 4-æм октябры Информаци æмæ мыхуыры паддзахадон комитеты пресс-центры уыд презентаци. Хайад дзы райстой Уанеты Захары номыл зонад-иртасæн институты зонадон кусджытæ, дзыллон информацийы фæрæзты кусджытæ, чиныг рауадзыныл чи куыстой, уыдон. Мадзалы ма хайад райстой РХИ-йы Президент Бибылты Анатоли, историон зонæдты доктор, профессор Цыбырты Людвиг, Тыбылты Алыксандры номы паддзахадон университеты ректор Тедеты Вадим, университеты юриспруденци æмæ историон факультеты декан Тадтаты Таймураз æмæ æндæртæ.
Мадзаламонæг, Уанеты Захары номыл зонад-иртасæн институты директор, историон зонæдты кандидат Гаглойты Роберт æхсызгонæй банысан кодта рухсмæ ацы зонадон чиныг кæй фæзынд æмæ йыл стыр цины æнкъарæнтимæ кæй сæмбæлдысты, уый. «Абон мах презентаци кæнæм ног цымыдисон æмæ егъау нысаниуæг кæмæн ис, уыцы зонадон куыстыты æмбырдгонд «Нартæ æмæ Алантæ»-йы. Чиныджы автор у не ʻмбæстаг, зындгонд ахуыргонд, историк Гаглойты Юри. Чиныгæн æрмæст йæ ном дæр адæймаджы хъусдард здахы йæхимæ. Авторы тыххæй бирæ нæ дзурдзынæн, уымæн æмæ алкæмæндæр зындгонд у. Фæлæ банысан кæндзынæн уый æмæ кæй у зындгонд канд Уæрæсе æмæ Кавказы нæ, фæлæ ма æввахс æмæ дард фæсарæнты дæр, куыд зындгонд ахуыргонд, аланзонæг, афтæ. Уымæн йæ зонадон интерестæ æххæссынц нæ адæмы историйы æрмæст скифтæ-сæрмæтты дугыл нæ, фæлæ ма у нарты эпосы фарстытæ бындуронæй чи раиртæста, ахæм ахуыргонд дæр. Кæд æмбырдгонды æвæрд æрцыдысты скифтæ, сæрмæттæ, алантæ, ирæттæ æмæ нарты эпосы фæдыл хицæн темæтæ, уæддæр кæрæдзиимæ сты баст хронологион æгъдауæй. Ирæтты æмæ аланты генетикон бастдзинад æххæстæй хъахъхъæд цæуы æмæ ницы ахæм æндæр «зонадон» хъуыдытæн сæ бон нæу йæ ныхмæ исты аргументтæ æрхæссын», – загъта Гаглойты Роберт. Уый фæстæ ныхасы бар радта Республикæ Хуссар Ирыстоны фыццаг Президент Цыбырты Людвигæн. Уый раарфæ ракодта Гаглойты Юрийæн æмæ банысан кодта, зæгъгæ, йæ чиныг у тынг хорз чиныг æмæ йæ адæймаг йæ къухтæм куы райса, уæд æй æнæбакæсгæ нал фæуыдзæн. «Фæстаг рæстæджыты нын нæ интеллигенцийæ нæ зæрдæтæ чи барухс кодтой хорз чингуытæй, уыдон, цыма сæ æвзаргæ ракодтой, уыйау се ‘ппæт дæр хуыйнынц Юритæ. Фыццаг мын уыдонæй Гæбæраты Юри балæвар кодта йæ публицистикæ.
Гæбæрайы фырт дзургæ куыд рæсугъд кæны, фысгæ дæр афтæ кæны. У курдиатджын æмæ йын йæ чиныг куы райсай, уæ дæ йæ сæхгæнын нал бафæнддзæн. Уый фæстæ та презентаци уыдис Дзиццойты Юрийы чиныгæн. Уый дæр нын стыр лæвар бакодта. Цы куыстытæ ныффыста, уыдоны æмбырдгонд у. Абон та радон хатт цин кæнæм Гаглойты Юрийы ног чиныджы рацыдыл. Нæ зæрдæтæ нын барухс кодта йæ диссаджы зонадон куыстытæй, кæцытæ нæ алкæмæндæр сты пайда. Мæн Гаглойты Юриимæ бæтты рагæй фæстæмæ нæ бирæ азты куыст. 1959 азы æз кусын райдыдтон зонад-иртасæн институты æмæ уæдæй райдыдтам кусын иумæ. Уыцы азтæй абонмæ лæмбынæг хъусдард здахын Юрийæн йæ куыстытæм. Нæ зонадон интерестæ дæр кæддæриддæр уыдысты æмхуызон. 1964 азы та нæ дыууæ дæр систæм историон зонæдты кандидаттæ. Юри кусы аланты тематикæйы фарстытыл… Аланты историйы проблемон фарстыты бæлвырдæй кæй иртасы, уый стыр ахъаз фæцис ацы фарст бæлвырддæрæй базоныны хъуыддаджы. Авто-рæн йæ куыстыты ахсджиагдзинад куыдфæстагмæ ноджыдæр бæрзонддæр кæны, уæлдайдæр та ныртæккæ, уымæн æмæ ис ахæмтæ, кæцытæ аланты бынтæ хъавынц сæхи бакæнын-мæ. Уымæ гæсгæ ныртæккæ ацы чиныджы рацыд у йæ афоныл æмæ тынг актуалон. Чины-гыл автор стыр куыст кæй бакодта, уый дзы бæлвырдæй зыны, стæй ма йæ гъæд дæр бæрзонд æмвæзадыл кæй у, уый дæр бæрæг у. Бузныг Хъоцыты Анд-рейæн æмæ ма йыл чи бафыдæбон кодта, æппæт уыдонæн дæр афтæ рæсугъд æмæ гъæдджынæй кæй рацыд, уый тыххæй», – загъта Цыбырты Людвиг.
Тадтаты Таймураз дæр йæ раныхасы банысан кодта Гаглойты Юрийы зонадон куыстыты стыр ахъаз историйы фадыджы. «Æз канд Юрийы зонадон куыстытæй нæ пайда кодтон, фæлæ ма йемæ кусгæ дæр кодтон. Уымæн йæ куыстытæ сты тынг цымыдисон æмæ сæ æры-гон фæлтæр кæддæриддæр пайда кæндзысты», – банысан кодта уый.
Стыр бузныджы æмæ арфæ-йы ныхæстæ ахуыргондæн загъ-та университеты ректор Тедеты Вадим дæр. «Абон махæн нæ истори æмæ нæ героикон нарты кадджытæ байсынмæ кæй æрхъавыдысты, уый тыххæй мах хъуамæ саразæм æппæт дæр, цæмæй нæ куырыхон ахуыргæндты зонадон куыстытыл æнцойгæнгæйæ, сомбоны ахуыргæндтæ дæр хъахъхъæной нæ рагфыдæлты историйы æмæ нæ адæмы интерестæ», – загъта Тедеты Вадим. Уый ма банысан кодта, зæгъгæ, университеты студенттæн цы лекцитæ уагъд цæуынц, уыдон кæй сты цъус æмæ уæлæмхас кæй хъæуы кусын фæсивæдимæ, цæмæй нын сомбон уа нæхи тыхджын ахуыргæндтæ æмæ абон Гаглойты Юри фидар бындурон куыстыты руаджы дзуапп куыд дæтты нæ истори нын йæхи бакæнынмæ чи хъавы, уыдонæн, афтæ сомбонаразджытæ дæр фæразой раст зонадон æрмæ-гæй ныхкъуырд радтын.
Мадзалы кæрон Президент Бибылты Анатоли дæр банысан кодта Гаглойты Юрийы стыр зонадон куыстыты актуалондзинад æмæ сæ ахадындзинад. Уый алкæйы хъуыдытимæ дæр сразы ис æмæ загъта, зæгъгæ, Юри у Ирыстоны зынгæдæр историктæй сæ иу. «Гаглойты Юри æдзух ис нæ историон бынтæ хъахъхъæныны раззагдæр рæнхъыты, цæгаткавказаг ахуыргæндты ‘рдыгæй алайнаг бынтæм фæныхилын ма уадзын уа, æви гуырдзиаг «зонадон» æхсæнады бафæлвæрдтытæ ирон адæмы сæ хæдгъуыздзинадæй фæиртасынæн дзуапп дæттын уа, уæддæр. Уымæн йæ уацтæ сты иууыл хуыздæр бæлвырдгæнæн, сæ историйыл æмæ кæм цæрынц, уыцы территорийыл ирæтты бар кæй цæуы, уымæн. Махæн нæ фыдæлтæ чи сты æмæ кæцæй рацæугæ стæм, уый хорз зонæм æмæ сæрыстыр стæм уымæй. Юрийы куыстытæн ис сæрмагонд нысаниуæг ацы хъуыддаджы æмæ йын зæгъæм стыр бузныг», – загъта Бибылты Анатоли. Президент ма баныфсæвæрдта, паддзахад лæмбынæг хъусдард кæй здахдзæнис æрыгон ахуыргæндтæм æмæ сын æххуыс дæр кæй кæндзæн сæ зонадон архайды.
Кæронбæттæны чиныджы автор йæхæдæг дæр бузныджы ныхæстæ загъта алкæмæн дæр, ахæм кад ын кæй кæнынц æмæ йын йæ куыстытæн стыр аргъ кæй кæнынц, уый тыххæй. Балæвар сын кодта йæ чингуытæй дæр.
Чиныг «Нартæ æмæ алантæ»-йæн тираж у иу мин экземпляры бæрц æмæ йæ ныридæ-гæн уæй кæнынц нæ горæты Джиоты Аланы проспекты чингуыты магазины.
Цхуырбаты Ларисæ
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.