Ирон адæмон культурæйы зарæгæн ахсджиаг бынат ис. Уартæ сæм рагзаманты кæй фæзындис, ууыл дзурæг сты бирæ фольклорон æрмæджытæ, уыдоны нымæцы нарты эпосы дæр. Стæм адæймаг уыдис зарын чи нæ зыдта, кæнæ зарджытæ мысынмæ чи нæ арæхстис.
Адæм цы зарджытæ фæлдыстой, уыдонæй æрмæст эстетикон æхцондзинад нæ истой, канд сæ миддуне сын нæ хъæздыг кодтой, фæлæ ма сын уыдис стыр хæрзæгъдауон æмæ æхсæнадон нысаниуæг дæр. Æнустæм-иу фидиссагæй баззад йæ ном, худинаггаджы зарæг кæуыл скодтаиккой, уыдон. Уый хыгъд фæлтæрæй-фæлтæрмæ сæ зæр-дыл дардтой æмæ кад кодтой зарæджы аккаг-иу кæй скодтой, уыцы хъæбатырты.
Рагфыдæлтæй фæстæмæ нæ цард тыхы, хæсты уагыл арæзт уыд. Тых, æхсардзинад, канд хæсты цæхæры нæ хъуыд, фæлæ æрвылбонон царды дæр. Адæймаджы кад æмæ намыс, йæ сæрыстырдзинад ын чи иста æмæ йæ чи æфхæрдта, уый йæхæдг æфхæрд æмæ дæлдзиныг цыдис хъæбатыр адæймæгты фидар цонг æмæ хотыхтæй. Ахæм хъæбатыртæ æппæт рæстæджыты дæр уыдысты æмæ сæ иу кодта иу хъуыддаг – уарзтой сæрибар, æфхæрд нæ барстой, сæ адæмы амондыл сæ сæртæ нывондæн хастой. Æмæ сыл адæм дæр кодтой, рæстæг бар кæмæ нæ дары æмæ æнустæм фехалынæй тас кæмæн нæу, ахæм зарджытæ сæ хъайтардзинады тыххæй.
Абон махмæ æнусты æрфæнтæй дзæнхъадурау сзынынц Бегайы, Хазбийы фæлгондзтæ, сæ зарджытæм хъусгæйæ. Нæ цæстытыл ауайынц Дриаты Антоны, Харебаты Исахъы хъайтарон тохвæндæгтæ, сæ адæмы сæрибардзинады сæрыл, Стыр Фыдыбæстæйон хæсты быдырты Плиты Иссæйы, Цоциты Васяйы æмæ æндæрты хъазуат тох.
Хъæбатырдзинад æмæ æхсардзинад равдисыны сæр та нæ адæмы бахъуыд, уæлдайдæр нæ фæсивæды, 89-92 азты нæ зæххыл цы ирон-гуырдзиаг хæст сытынг, уым. Æмæ та ам дæр йæхи стыр хъæбатырæй чи равдыста, йæ адæмы сæрыл стыр хъазуат тох чи кодта, уыдоны тыххæй та нæ адæм скодтой хъайтарон зарджытæ. Скодтой зынгхуыст хъæбатыртæ Санахъоты Гришикыл, Джиоты Владикыл, Дзабиты Геннади æмæ æндæртыл дæр.
Зарæг Нарты эпосы дæр стыр бынат кæй ахста, уый ирдæй зыны Абайты Васойы зонадон куыст «Осетинский язык и фольклор»-ы. Уый фыссы, зæгъгæ, нарты кадджыты зыны, рагирон цардуаджы ахсджиаг кæй уыдысты зарджытæ, музыкæ æмæ кæфтытæ. Ирон лæгæн зарæг йе ‘мбæлццон уыдис алы ран дæр – куысты æмæ хиирхæфсæны рæстæджы, цины æмæ хъыджы, фæндагыл æмæ хæдзары дæр. Куыд фæтк, афтæ адæмон зарджытæ зарыдысты къордгæйттæй. Сæйраг мелодийы зары хъæргæнæг, стæй йын иннæтæ бахъырнынц. Хъырнджыты нымæц гæнæн ис цалдæр уа. Гæнæн ис æмæ хъæргæнæджы раива æндæр адæймаг дæр. Зарджытæ сæйрагдæр феххæст кæнынц чындзæхсæвты, куывдты, алыгъуызон бæрæгбонты.
Фæсивæдæн се ‘нкъарæнтæ хистæрты цур равдисын зын кæй уыдис, уымæ гæсгæ, фылдæр зарыдысты изæрыгæтты, куы-иу æрталынг, уæд. Заргæ кодтой сæйраджыдæр нæлгоймæгтæ. Æгъдау нæ амыдта ахæм бынæтты сылгоймæгтæ зарой, уый. Фæлæ Къостайы загъдау, уыцы домæн хæлд цыдис хæдзарæй иппæрд ран, цæвиттон куыройы, хъæды гагадыргътæ тонгæйæ, кæнæ та нæлгоймæгтæй хибарæй уæвгæйæ. Сылгоймæгтæ ма зарыдысты хуры, кæнæ къæвдайы цоппайы рæстæджы дæр. Уыдон-иу æртæ хатты æрзылдысты хъæуы алыварс кафгæ æмæ заргæ. Хъæлдзæг рæстæг æр-выстой æнæхъæн бон.
Адæм цы зарджытæ фæлдыстой, уыдонæй æрмæст эстетикон æхцондзинад нæ истой, канд сæ миддуне сын нæ хъæздыг кодтой, фæлæ ма сын уыд æхсæнадон нысаниуæг дæр.
Куыд традицион, афтæ нырыккон ирон адæмон зарджытæ дæр, сæйраджыдæр, хæссынц, кæуыл, кæнæ цæуыл у зарæг, уый ном. Зæгъæм «Чермены зарæг», «Бегайы зарæг», «Уастырджийы зарæг», кæнæ та сын ном радтынц сæ мидисмæ гæсгæ дæр, цæвиттон «Чызгайы зарæг», «Нæртон фысымы зарæг» æмæ æндæртæ. Куыд бæрæг у, афтæмæй ирон адæмон зарджытæ сæ мотивтæ æмæ мидисмæ гæсгæ дих кæнынц цалдæр къордыл: историон-хъайтарон, фæллойадон, цардуагон æмæ бæрæгбонон.
Историон-хъайтарон зарджытæ адæм зарынц, сæ амонды сæрыл чи тох кæны, ахæм хъайтартыл. Ахæм зарджытæ адæмы парахат кодтой тынг тагъд æмæ иу систы популярон.
Цымыдисон сты фæллойы тыххæй зарджытæ. Уыдон баст сты зæхкуысты æмæ æндæр хуызты куыстытимæ, уыдон æвдисынц хæдзарадон цардуаджы иуæй-иу хайадтæ. Ацы зар-джыты зыны зæхкусджыты дунеæмбарынад, сæ хъуыдытæ, сæ бæллиц.
Ирон адæмон зарджыты ‘хсæн стыр бынат ахсынц адæймаджы царды зынгæ цауты тыххæй зарджытæ, зæгъæм, чындзæхсæвы, куывды æмæ æндæр цины хъуыддæгты кæй æххæст кæнынц, афтæ ма фынджы фарсмæ æххæстгæнгæ чи сты, кæфтытимæ кæй зарынц, ахæм хъæлдзæг зарджытæ дæр.
Фæлæ, уæддæр ирон фольклоры ахсджиагдæр нысаниуæг лæвæрд цæуы зæдтæ, дауджытæн кæм кад кæнынц, ахæм зарджытæн. Сæ мелодион æмæ поэтикон æрмæджы хæдхуыздзинадæй ирон адæмон зарджытæ сты иттæг хъæздыг.
Афтæ бирæ зарæггæнджытæн сæ аив зард дардыл айхъуыст æмæ абон дæр сæ нæмттæ зындгонд сты Саулохты Гæбæдз, Дзугаты Хасæхъо, Плиты Попо æмæ æндæртæ.
Уæдæ, ирон адæмон зарджытæ абон дæр аккаг бынат ахсынц нæ профессионалон ансамблтæ æмæ хæдархайгæ аивадон къорды репертуарты дæр.
Æрмæг бацæттæ кодта БЕСТАУТЫ Валя
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.