Ацы ӕз сӕдӕ азы ӕххӕст кӕны, Хуссар Ирыстоны автономон областы сырӕзтыл. Кӕд ӕй юбилей хонӕм, уӕд цахӕм юбилей – бӕрӕгбонон ӕви саударӕн? Æниу нырма дӕр кӕйдӕрты уырны, Хуссар Ирыстонӕн автономон областы статус стыр ахъаз кӕй фӕцис, уый. Фӕлӕ афтӕ куы уыдаид, уӕд йӕ фӕстиуӕг нӕ абоны дзуринӕгтӕм не рцыдаид. Алцӕмӕн дӕр йӕ фӕстиуӕг вӕййы йӕ кӕрон. Уымӕ гӕсгӕ актуалоныл нымайӕм, нӕ номдзыд ахуыргонд Абайты Васойы кӕддӕры позици зӕрдыл ӕрлӕууын кӕнын, ӕмӕ уыцы позицийӕн, стыр ирон поэт Хъодзаты Æхсарӕн цы мысинӕгтӕ баззад, уыдоны фӕрцы ногӕй анализ скӕнын:
Ивгъуыд æнусы нӕуӕдзæм азты райдайæны Хуссар Ирыстоны цы цаутæ цыд, уыдоны фæдыл Абайты Васо дæр загъта йæ хъуыдытæ. Æмæ дзы бирæтæ уыдысты раст, объективон. Зæгъæм, мæнæ адон: «Экс-президент Грузии г-н Гамсахурдиа как-то заявил в интервью, что осетины – «необразованный дикий народ». Что тут скажешь? Единственный несомненный дикарь, который распознается в этом заявлении, – это сам г-н Гамсахурдиа. Оказывается, можно быть сыном большого писателя, получить прекрасное образование – и оставаться лишенным всякой моральной культуры, варваром, способным обхамить целый народ» (НГ, 22.01.1992).
Васо бæлвырд æвдисæнтæ æрхаста, топоним «Хуссар Ирыстон» большевикты æрымысгæ кæй нæу, гуырдзиаг историйы йæ кой рагæй кæй ис, уый тыххæй. «Самачаблотæ»-йедтæ та, дам, гуырдзиаг шовинистты æрхъуыдыгонд сты, мæрдтыбæстæй, дам, сæ раластой.
Фæлæ Васойæн стыр рæдыдыл банымаинаг у, Хуссар Ирыстоны суверенитеты ныхмæ кæй рацыд, стæй Кавказы Сæйраг хохрагъ Гуырдзыстон æмæ Ирыстоны ’хсæн æрдзон арæн кæй рахуыдта, уый: «Главный Кавказский хребет – естественная граница между Грузией и Осетией, и всякая попытка размыть эту границу повлечет за собой состояние перманентного конфликта между грузинами и осетинами. Для того, чтобы вернуть отношения между двумя народами в русло традиционной дружбы, надо, прежде всего, покончить с разговорами об отторжении Южной Осетии от Грузии». Æмæ ноджы дарддæр: «Кто хочет мира между южными осетинами и грузинами, должен навсегда отвергнуть идею присоединения Южной Осетии к Северной» (НГ, 22.01.1992).
Ацы рæнхъытæ кæсгæйæ зæрдыл бар-æнæбары æрлæууы рагон базырджын ныхас: «Платон мæ хæлар у, фæлæ мын рæстдзинад зынаргъдæр у». Гуырдзыйæн хъыг уыдзæни, семæ нæ хæлардзинад фехæлдзæни, зæгъгæ, уый сæрвæлтау хъуамæ нæ райгуырæн бæстæ нывондæн æрхæссæм? Махæн нæ фыдæлты зæхх не стырдæр Рæстдзинад у, нæ царды хос, нæ туг æмæ нæ хидæй æлхæд, æмæ йæ хъуамæ мæнг хæлардзинадыл баивæм? Интернационализм нын ахæм æнахъинон «бардуаг» басгуыхт, æмæ йын нывондæн хастам алцы дæр: зонад, аивад, æвзаг, æгъдæуттæ, сæдæгай фæлтæрты фарн. Паддзахæдты ’хсæн æрдзон арæнтæ-йедтæ дæр кæй ницы марынц, уымæн истори иу æмæ дыууæ хатты нæ уыд æвдисæн. Арæнтæ адæм сæхæдæг аразынц, æрдз дзы ницы гæнæг у – тыхджындæр цы бæстæтæ вæййынц, уыдон æрдзон арæнтæ мурмæ дæр нæ дарынц, мæнæ Кодзырон Таймуразы зарæджы куыд у, «дæ физонæг дæр мах куы у æмæ дæхæдæг дæр мах куы дæ, мæгуыр хæххон дзигло», афтæ – тыхджын æдыхы æд «æрдзон арæнтæ» аныхъуыры. Мæнæн мисхалы бæрц дæр гуырысхойаг нæу: Хуссар Ирыстоны зæххæй æнæхай куы фæуæм, уæд нæ адæмæн мыггагыскъуыдæй тас у. Ныртæккæ Ирыстоны цы негативон процесстæ цæуы, уыдон дзурæг сты иу хъуыддагыл: «Сæфы, сæфы нæ фæстаг». Уæддæр нæ зæххытыл нæ ауæрдæм, уарæм сæ, уæй сæ кæнæм стыр гæртæмттыл. Нæ бæстæ æхсæны хуымау хæрæгхизæн æмæ хæлæфаг сси. Зæххы цъарыл йæхицæн бынат чи нал фæары, уымæн та Ирыстоны йæ тъæпп фæцæуы æмæ дзы фæстагмæ нæ «уазæгуарзон æхсины лæгты» ахъазæй рæбинаг свæййы, чи йæ суазæг кодта, уыцы бæстæйы адæмæй йæ мæрдты уæнгæл фæуыны, афтæмæй.
«Грузия должна найти путь от этнократии к демократии», – фыссы Васо æмæ цитатæтæ æрхаста, 1918 азы Гуырдзыстоны Национ Совет цы «Хæдбардзинады акт» райста, уырдыгæй. Мæнæ дзы иу: «Грузинская Демократическая Республика предоставляет возможность свободного развития всем национальностям, живущим на ее территории».
Васо йæ риуы поэтикон зæрдæ хаста, сабийау æнæхин æмæ æууæндаг уыд – уырныдта йæ, Гуырдзыстоны æцæг демократи кæй фæзындзæн, уый. Дзæгъæлы нæ загъта Шопенгауэр: «Алы сывæллон дæр иу-цасдæр гени у, стæй алы гени дæр иу-цасдæр сывæллон у. Се ’нгæсдзинад рабæрæг вæййы, æууæндаг æмæ хуымæтæг кæй сты, уымæй». Фæлæ гæххæттыл фыстытæ æмæ царды вазыгджын æлхынцъытæ кæрæдзийæ дард сты. Паддзæхтæ, алыхуызон партитæ æмæ сæрдартæ «сыгъзæрин» конституцитæ, акттæ, декларацитæ ацаразынц адæмы асайынæн, стæй бæрзонд бынæтты къуырфбадт куы ’ркæнынц, уæд та сæ кæнон райдайынц, закъӕттæ рохуаты аззайынц, йе та сæ, сæ царды уавæртæ куыд амонынц, афтæ бахъуаджы сахат сæхицæн бакъаддæртæ кæнынц, закъонтæ дæр мах куы сты æмæ уæхæдæг дæр, хорз адæм, зæгъгæ. Революцийы размæ дæр бирæ æнусты дæргъы, стæй советон дуджы дæр хуссайраг ирæттæн сæ бартæ уыдысты ссæст (дыууæ геноциды кой нал кæнын), тыхмадзæлтты фæрцы дæсгай-сæдæгай минтæй цыдысты ассимиляцигонд, уымæ гæсгæ автономон облæсты бындурон нацийы бæрцыл ницы æфтыд, уый нæ, фæлæ ма цыди къаддæргæнгæ, цардыуаджы æппæт къабæзтæ дæр уыдысты кæуинаг уавæры, облæсты сæйраг сахар ма суанг хуымæтæджы нуазыны донæй дæр хъуаг æййæфта – мæйгæйттæ дзы-иу фæдæн æмæ йæ мæхи цæстытæй уыдтон.
Ахæм уавæр уыд Абхазы дæр. Байхъусæм-ма номдзыд фыссæг Фазиль Искандермæ: «После тридцать седьмого года почти на все ответственные должности там были поставлены люди грузинского происхождения. Абхазский алфавит, основанный на латинском, переведен на грузинский. После Отечественной войны вообще закрыли все абхазские школы, точнее, преподавание сделали на грузинском языке. Дети начинали учиться на языке, в котором абсолютно ничего не понимали… Трагикомический смысл дважды в течение двадцати лет замененного алфавита заключается в том, что… простые люди, впрямую не связанные культурной работой, дважды отсекались от грамотности» («Литературная газета», 09.06.1993).
Васо йæ зæрдæ дардта: Гамсахурдиайы фæстæ цард раивдзæни, Гуырдзыстоны адæмтæ сулæфдзысты. Фæлæ «урс рувас» Шеварднадзе дæр бирæ хуыздæр нæ разынд, йæ бæстæйы бынтæ бахордта, дзыллæйы мæт æй нæ уыди, хæрзæрæджы дæр та дзырдта, Хуссар Ирыстон æмæ Абхазы фарста, дам, æнæ хæстæй нæ алыг кæндзыстæм, ома та ног геноцид райдайын хъæуы. Æмæ бар-æнæбары зæрдыл æрлæууынц Ежи Лецы ныхæстæ: «Ай рувас у. Фæлæ хатгай йæ дарæс раивы æмæ дзы рауайы бирæгъ фысдзармы». Кæддæр та бынтон æндæр зарджытæ кодта, ир гуырдзыйæн сæ уд, сæ дзæцц кæй сты, ууыл сомы кодта: «Братство и дружба грузинского и осетинского народов имеют многовековую историю… Грузинский народ с большим уважением относится к истории и культуре закаленного в многовековой борьбе за защиту родины свободолюбивого, мужественного, трудолюбивого и талантливого осетинского народа, к братству и дружбе с народом Коста Хетагурова. Под солнцем дружбы народов расцветает Советский Ирыстон, край больших революционных, трудовых и интернациональных традиций, непокорный, как вершины Кавказа, героический, как Нартский эпос. Осетинский народ с незапамятных времен связывают с грузинским народом этнические, политические, культурные и экономические взаимоотношения, что нашло свое отражение в грузинских и осетинских исторических источниках, в науке, литературе и искусстве. Социализм сделал явью все мечты осетинского народа. Осетинский народ с братской помощью и поддержке русского, грузинского, всех народов нашей страны строит светлое будущее» («Заря Востока», 1983.28.10).
Шеварднадзе рувасы æрвад кæй у, уымæн ма иу æвдисæн. Кæддæр Л.И. Брежнев Тбилисмæ куы ссыд, уæд ай та сæ республикæйы компартийы фыццаг секретарь уыд, æмæ ма мæскуыйаг хицауæн цы ’хцондæр цæстмæми акодтаид, уый нал зыдта æмæ ахæм «базырджын ныхас» срæцыгъта: Гуырдзыстоныл хур Цæгатырдыгæй скæсы.
Бирæ хъыцъыдæттæ дарынц Гуырдзыстоны хицæуттæ, гуырдзиаг чи нæу, уыцы адæмыхæттытæн. 2005 азы 1 сентябры Азербайджаны диаспорæимæ куысты паддзахадон комитеты сæрдар Назим Ибрагимов иу пресс-конференцийы ахæм сенсацион хабар ракодта: «Если азербайджанское общество не займет однозначной позиции по проблеме азербайджанцев в Грузии, то угроза их массового отъезда из этой страны вполне реальна». Зæххы реформæйы бирæ галиу митæ кæй цæуы, уый аххосæй сæдæгай азербайджайнæгтæ ныууагътой сæ къонатæ æмæ лидзæг фесты æндæр рæттæм. Гуырдзыстоны ис 164 азербайджайнаг скъолайы. 1989 азы уыдоны ахуыр кодта 80 мин сабийы. 2005 азы сæ нымæц æрхауди 35 минмæ. Азербайджайнаг скъолаты нæ фаг кæны 800 ахуыргæнæджы. Æххæстгæнæг, закъонтæаразæг æмæ тæрхондæтты системæтæм азербайджайнæгты æмгæрон нæ уадзынц. Афтæмæй та Гуырдзыстоны ацы нацийæ цæры 500 мины бæрц (газет «Северный Кавказ», 2005, №33). Ацы хабæрттæн сæ фылдæр æрцыдысты, демократы ном чи хаста, уыцы Шеварднадзейы заманы. Уæдæ Васо йæ зæрдæ цы демократийыл дардта, уымæн æввахс рæстæджыты йæ кой, йæ хъæр дæр нæма уыдзæни Гуырдзыстоны зæххыл. Йæ абоны президенттæ цæрмӕстыгъд бакодтой, 90 азы размæ сæ бæстæйы цы хицæуттæ уыд, уыдоны, прогрессы ’рдæм мисхалы бæрц дæр нæ аккуырстысты. Æрмæстдæр цивилизацион паддзахады уæвæн ис æцæг демократийæн. Цы факттæ æрхастам, уыдон æмæ бирæ æндæр хабæрттæ та æмдзыхæй дзурынц: Гуырдзыстон цивилизацийæ иттæг дард лæууы. «Отныне убийцу каждого грузина, несмотря на вину или невинность жертвы (убитого), объявить врагом грузинского народа; занести фамилию и имя убийцы в специальную книгу патриаршества и передавать из поколения в поколение как постыдное и подлежащее осуждению». Йæ сæйраг сауджын-патриарх ахæм бардзырдтæ кæмæн дæтты, уыцы бæстæйы цавæр демократимæ ис æнхъæлмæ кæсæн?
«…во время вооруженного конфликта грузинский католикос Илиа II фактически благословлял убийство граждан негрузинской национальности, – фыссы газет «Южная Осетия» (26.01.08).
Патриарх йæ фыдыбæстæйы, йæ адæмы цæсты куы «фесгуыхти», ууыл ссæдз азмæ æввахс цæуы, фæлæ йæ тæригъæдыл фæсмон æркæныны хъуыды йæ фæсонæрхæджы дæр нæй, демократи та Гуырдзыстонæй раздæрау арвы талынгты лидзы. Уыйхыгъд фашист, гыццыл Дуче Гамсахурдиайы уæларвон зæдты фарсмæ æрæвæрыныл архайдæуы иттæг æнувыдæй, æмдых-æмзондæй. Кæй нæ уырны, уый бакæсæд журнал «Огонек»-ы 2007 азы 47-æм номыры Александр Солдатовы уац. Мæнæ дзы чысыл гæбаз: «Чего стоит демонстративное участие Илии II в прошлом году в пышном погребении Звиада Гамсахурдиа, во время которого раздавались призывы о его причислении к лику святых как «борца с тоталитарным режимом, подарившего родине долгожданную независимость и принявшего мученическую смерть». Согласно интерактивному опросу телекомпании «Рустави-2», значительная часть паствы Грузинской церкви поддерживает идею такой канонизации. А совсем недавно, в середине октября, отвечая на поздравления Джорджа Буша с 30-летием своей патриаршей интронизации, Илия II так прямо и написал американскому президенту: «Надеюсь, что при поддержке Вашей страны юрисдикция Грузии будет распространена на Абхазию и Цхинвальский регион, в нашей стране воцарится мир, и она усилится экономически».
Ам ма цымæ комментариты сæр исчердыгæй хъæуы?
Иу хатт ма йæ зæгъын: Васо гуырдзиаг-ирон быцæуы тыххæй цы хъуыдытæ ныффыста, уыдон растыл банымайæн ницы хуызы ис.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.