Цард адджын у, цыфæнды зындзинæдтæн дæр адæймаг фæбыхсы, сомбоны хуыздæр амондыл æууæндгæйæ. Иутæн уыцы зындзинæдтæ сæ иувæрсты ахизынц æмæ сæ зæрин хур йæ хъарм тынтæй райдайы тавын. Хъыгагæн, æнцон фæндагыл цæуын хъысмæт алкæмæн нæ фæхай кæны æмæ сын æнæнхъæлæджы æрбаскъуыны сæ бирæ фæндтæ æмæ хъуыдытæ, фæхицæн сæ кæны а-дунейæ. Сæхи тæхудиаг æмæ амондджын хуыдтой, рæсугъд фæндтæ æмæ бæллицтæ нывæзтой сæ сомбоны бакæнинаг хъуыддæгтæн, 2002 азы сентябры 20-æм боны Цæгат Ирыстоны Хъолайы ихзæйы амæттаг цы цардбæллон æмбæстæгтæ баисты, уыдон дæр. Æрцыд, зæрдæ кæмæй сæнкъуыст, уæнгтæ ихæнрызт цы æвирхъау цауы тыххæй скодтой, ахæм æнæнхъæлæджы сау хабар. 20 сахат 8 минут æмæ 30 секундыл хæхтæ базмæлыдысты тыхджын æнахуыр хъæр-хъæлæбайæ, ратыдта цъити æмæ комырдæм рас-сæста. Сызмæдыд Ирыстон, цæссыг фестад бæстæ, марой кодтой æрмæст удæгас адæм нæ, фæлæ æрдз дæр. Хъолайы цъитийы бæрзæнд денджызы æмвæзадæй уыд 3250 метры, раскъуыд, йæ гуырахст 8 милуан кубометры кæмæн уыд, ахæм цъити. Йæ разæй рахаста, цæуылдæрид-дæр æмбæлд, æппæт уыдоны. Йæ цырд змæлд æмæ цы зиæнттæ æрхаста, уыдомæ гæсгæ æрцыдысты ахæм хатдзæгмæ, зæгъгæ, дæлвæз бынæтты сахаты мидæг тахти 200 километры, ихы къæрттытæ зилгæйæ æмæ хæххон алыгъуызон бæлæсты мыггæгты хæсгæйæ. Их æмæ дурты егъау цæнд æрæнцад «Хъæрмæдоны кулдуары» цур. Ракалдæуыд 10-11 милуан кубометры дон, къæдзæхты алыгъуызон мыггæгтæ æмæ ихты стыр æмæ чысыл къæрттытæ. Уыдон тагъд уадæй сæ фæндаг дардтой 12,5 км дæрддзæгмæ. Чи сæм каст, уыдон ныхæстæм гæсгæ, уыцы массæйæн йæ змæлд банцад 20 сахат æмæ 20-25 минутыл.

Хъолайы цъити ратыдта ныр æртыккаг хатт. Фыццаг дыууæ уыдысты 1834 æмæ 1902 азты, фæлæ сын уæд ахæм трагикон фæстиуджытæ нæ уыд. Ацы трагеди куы æрцыд, уæд Хъолайы объектмæ зынгæ хъусдард аздæхтой Цæгат Ирыстоны Хицауад, Æнæнхъæлæджы цауты министрад æмæ ахуыргæндтæ-гляциологтæ. Мæскуыйы паддзахадон университеты географион факультеты ахуыргæндтæ авд азы дæргъы фæд-фæдыл уагътой зонадон иртасæнтæ гляциологийы къабазы Цæгат Ирыстон æмæ Кæсæг Балхъары республикæты æрдзон тæссагдзинæдтæ ахуыр кæныныл. Сæ нысан уыд, цæмæй рабæрæг æрцæуа 2002 азы 20 сентябры трагедийы аххосаг æмæ æрдзон тæссагдзинæдты зиан фæкъаддæр уа. Гляциологты развæл-гъау амындтæм гæсгæ æввахс рæстæджы, номхуындæй та дыууын азмæ ахæм катастрофæ нал уыдзæн. Фæлæ уæддæр Хъæрмæдоны коммæ æдзухдæр хъус дарын хъæуы.

Цы зæгъын хъæуы æнæ уый та хæхты тыххæй. Уыдон сты нæ æрдзы фидыцтæй сæ фыццæгтæ, нæ хъæздыгдзинад æмæ бæркадхæссæг. Æрдзы лæвæрттæ фылдæр ам æрбынат кодтой æмæ сæ рæдауæй лæвар кæнынц, сæ хуылфмæ йын чи бавналы, йæ арф æвæрæнтæй йæхи фæхайджын кæныныл йæ уд чи фæхъары, уыдонæн. Рæсугъд сты Ирыстоны хæхтæ, адæймаг сæм кæсынæй нæ фефсæды. О, фæлæ хæхтæ æрдзы фидыц куыд сты, сæ лæггады хай нын куыд рæдауæй дæттынц, афтæ тас дæр æвзæрын кæнынц. Æмæ хатт уыцы бæллæх расайы æнамонддзинæдтæ. Дунескæнæг зæгъæд, цæмæй Хъолайы, æмткæй хæххон æрдзы тызмæг цæстæнгасæй хызт уой адæм.

Хуыбиаты Никъала

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.