Хъæбысхæст самбойы историйæ

Хъæбысхæст самбо иу кæны спортивон хъæбысхæсты бирæ национ хуызтæ, кæцытæ рапарахат сты нæ раздæры Цæдисы бæстæты. 1966 азы июны мæйы хъæбысæйхæцджытæ æмæ йæ уарзджытæ Æхсæнадæмон федерацийы конгрессы (ФИЛА) райстой уынаффæ, цæмæй хъæбысæйхæст самбо суа æхсæнадæмон спортивон хъæбысхæсты хуыз. 1972 азæй æдзухдæр уагъд цыдысты Европæйы чемпионаттæ, 1973 азæй та хъæбысхæцджытæ сæ тыхтæ фæлвæрдтой дунейы чемпионатты. Уырыссаг адæмы хъæбысхæсты тыххæй фыстæуыд Лаврентьевскы азфысты  10-11-æм æнусты, стæй  А. Терещенко, Д. Развинский, Е. Покровский æмæ æндæр авторты куыстыты.  Уæрæсейæ дарддæр ма хъæбысхæсты хуызтæ зындгонд сты ахæмтæм, куыд тæтæйраг хъæбысхæст куряш, тувинаг – куреш, якутаг – хопсагай, чувашаг- акатуй, гуырдзиаг- чъидаоба, азербайджайнаг – гюлеш, сомихæгтæм – кох, узбекæгтæм – кураш æмæ æндæртæ.

Стыр Октябры социалистон революци байгом кодта фæндаг хъæбысхæсты национ хуызты дарддæры размæцыдæн. Хъæбысхæсты национ æмæ адæмон хуызтæ æркодтой уымæ, æмæ 30-æм азты æнæмæнгхъæуæг сси ног хъæбысхæсты иумиагадæмон хуыз райсын. Уый та æххуыс кодта раздæры советон фæсивæды фæллой æмæ хъахъхъæнынадмæ цæттæ кæныны хæстæ скъуыддзаг кæнынæн. Уыимæ иумæ алы адæмтæ æмæ нацитæн арæзта уавæртæ, цæмæй æм-бæлдаиккой спортивон хъæбысхæсты. Хъæбысхæсты ахæм хуыз сси самбо æмæ уыд æнæ хæцæнгарзæй хи хъахъхъæныны бындурон хай. Ноджы ма дзы уыд ахæм сæрмагонд фæлтæрæнтæ, кæцытæ æнтысгæйæ фадат дæттой хи хъахъ-хъæнын æмæ размæ бырсын æмбуар тохы фæстиуæгæн. Райдианы хъæбысхæсты ацы хуыз хуынд уæгъдибар хъæбысхæсты стил, уый фæстæ та уæгъдибар хъæбысхæст æмæ 1946 азæй та – самбо.1938 азы 16 ноябры Физикон культурæ æмæ спорты Æппæтцæдисон комитет райста уынаффæ æмæ дзы нысан цыд, зæгъгæ, уæгъдибар хъæбысхæст (самбо) сырæзт нæ Цæдисы хъæбысхæсты иууыл зынаргъдæр элементтæй æмæ дзы сты техникæйы бирæ хуызтæ. Уыцы аз нымад æрцыд хъæбысхæст самбойы райгуырды боныл. Æппæтцæдисон секцийы сæрдарæй 1938 азæй 1941 азмæ уыд А. М. Рубанчик æмæ 1946 азæй 1952 азтæм та ацы бынаты уыд А. А. Харлампиев. 1939 азы Ленинграды уагъд æрцыдысты ерыстæ ССР Цæдисы фыццаг бынат бацахсыны сæраппонд æмæ дзы сæ тыхтæ фæлвæрдтой 56 богалы. ССР Цæдисы фыццаг чемпионтæ систы Н. Куликов, В. Петкевич, Г. Иванов (Ленинградæй), В. Пономаренко (Кронштадт), Е. Чумаков, А, Будзинский, К. Коберидзе (Мæскуыйæ) æмæ Харьковæй та – К. Накельский. 1940 азы ноябры мæйы Мæскуыйы ауагъдæуыд дыккаг ерыстæ Цæдисы спортсменты ‘хсæн. Зæгъын хъæуы, ирон спортсментæ дæр сæ тыхтæ кæй фæлвæрдтой спорты ацы хуызæй æмæ сæ къухты æфтыд æнтыстытæ дæр. Зæгъæм, 1962 азы Кишиневы горæты уагъд цыдысты ССР Цæдисы иуæгон-командон ерыстæ æмæ дзы æрдæгастæуккаг уæзы дыккаг бынат бацахста  бархи спортивон æхсæнад «Динамо»-йы богал Тбилисæй Пухашвили А. Хъæбысхæсты ацы хуызы абоны бон дæр ирон спортсментæ æвдисынц, зæрдæ кæмæй рухс кæны, ахæм фæстиуджытæ æмæ дарддæр дæр фылдæр æмæ хуыздæр кæнæд се нтыстытæ.

                                                ХУЫБИАТЫ Никъала