28 азы рацыд, бирæминон гæрзифтонг гуырдзиаг æнæформалты раз ирон лæппуты чысыл къорд æнæхотыхæй куы æрлæууыдысты æмæ сæ горæтмæ куынæ æрбауагътой, уæдæй. Уыцы бонæй райдыдта ирон-гуырдзиаг хæст, уæдæй райдыдтой Хуссар Ирыстоны адæмы хъизæмæрттæ. Хъыгагæн, ацы хæсты бирæтæ хуыдтой æмæ ма йæ ныр дæр хонынц конфликт, фæлæ, мæнмæ гæсгæ, уый раст нæу, уымæн æмæ дыууæ кæнæ цалдæр адæймаджы куы рахыл вæййынц, уый хуыйны конфликт, фæлæ массон æгъдауæй адæмы марын, удæгасæй сæ ныгæнын, судзын, хъæуты цъыбыртты сыгъд бакæнын, федзæрæг сæ кæнын, уый куыд хъуамæ хонай конфликт кæнæ хъаугъа. Алцы дæр хонын хъæуы йæхи номæй. Уый уыд хæст æмæ йæ хонын дæр афтæ хъæуы. Уыцы бон уыд хуссайраг ирæтты ныхмæ Гуырдзыстоны геноциды радон фазæйы райдиан.
23 ноябры бонæн стыр, сæрмагонд нысаниуæг ис Хуссар Ирыстоны ногдæр историйы. Уымæн æмæ уыцы бон кæд нæ райстæуыд ницы уынаффæ, деклараци, кæнæ нæ ауагъдæуыд референдум, уæддæр, мæнмæ гæсгæ, фæстæ нæ лæууы республикæйы æндæр нысаниуæгджын бонтæй – 1992 азы референдумæй, хæдбардзинады декларацийæ æмæ уый фæстæ паддзахаддзинады рæзты тыххæй цы уынаффæтæ ист æрцыдысты республикæйы, уыдонæй. Уыцы бон адæм сæхæдæг аскъуыддзаг кодтой, горæтмæ гуырдзиæгты æрбауадзын кæй нæ хъæуы, кæд дарддæр цы уыдзæн, уый сын зындгонд нæ уыд, уæддæр.
Уыцы вазыгджын процессты фæстиуæгæн сырæзт паддзахад Хуссар Ирыстон, кæцыйы хæдбардзинад нымад æрцыд бирæ азты дæргъы стыр тугкалды фæстæ.
Цас лæмбынæгдæр æвзæрст цæуынц уыцы азты цаутæ, уыйбæрц ирддæрæй разыны, уыцы хæст нысанмæздæхт кæй уыд, фæлæ уымæ нæ кæсгæйæ, гуырдзиаг-ирон хæст афтæ ныддаргъ уыдаид, Гуырдзыстон уый æнхъæл нæ уыд. 23 ноябры Цхинвалы цы митинг фæнд кодтой ауадзын, уымæй хъавыдысты хуссайраг ирæттыл психологион æгъдауæй бандавын æмæ сæ афтæмæй уыцы бон басæттын, Хуссар Ирыстоны «конституцион фæтк» æрæвæрын, фæлæ сæ сæ фæнд фæсайдта.
Банысан кæнын хъæуы уый дæр, æмæ 1989 азы Советон Цæдис кæд æрлæмæгъ, уæддæр нырма «уды мидæг уыд» – нырма нæ ныппырх. Уый фæстиуæгæн 23 ноябры ирон-гуырдзиаг ныхмæлæуды рæстæджы областы къухдариуæгад уыдысты Гуырдзыстоны ССР Компартийы Централон Комитеты æндæвдады бын æмæ уавæр æрбæстон кæнын сæ бон нæ уыд, нæ дæр æм сæ ныфс хастой. Нæ адæм куы фæхатыдысты областы къухдариуæгады лæмæгъдзинад, уæд бæрндзинад райстой сæхимæ æмæ проблемæ аскъуыддзаг кодтой, сæхимæ раст куыд каст, афтæ – гуырдзиæгты горæтмæ не ‘рбауагътой æмæ уымæй равдыстой ныфсхаст-дзинад æмæ стыр хъæбатырдзинад.
Ирæттæ афтæ ныфсджынæй лæууыдысты, цыма уыдон дæр гуырдзиæгтау гæрзифтонг уыдысты. Фæлæ, куыд фæзæгъынц, дæ адæмы фарс-хæцынад куы æнкъарай, уæд дын тыхгæнæг тых нæ ракæндзæн. Æмæ афтæ дæр уыд, адæм уыцы рæстæджы хуызæн иумæ никуы уыдысты æмæ ныфсхаст дæр уымæн уыдысты. Уыимæ иумæ ма сын æххуыс кодта, Сыгъдæг Джиуæргуыба дæр.
Æртæ боны ныхмæлæуды фæс-тæ гуырдзиаг националисттæ бамбæрстой, ирæттæ сæ горæтмæ кæй нæ бауадздзысты, æмæ горæтыл æрхъула кодтой, æрæхгæдтой горæтмæ бахизæнты, фæндæгтыл ахстой ирон нацийы минæвæртты æмæ сын алы фыдмитæ кодтой – надтой сæ, ихджын доны-иу сæ батардтой, бæгънæгæй сæ митыл бырын кодтой, сæ рихитæ сын лыг кодтой æмæ сын сæ хæрын кодтой…
Ацы блокадæйы рæстæджы, кæцы ахаста æртæ мæйæ фылдæр рæстæг, ирæттæй фæмард 6 адæймаджы, 400 адæймаджы фæцæфтæ сты, уыдонæй 170 – уæззау цæфтæ. Гуырдзиаг фашисттæ сæ райгуырæн хъæутæй фæсырдтой 2000 адæймагæй фылдæр æмæ сын басыгътой сæ хæдзæрттæ. Хуссар Ирыстоны экономикæйæн, 1989 азы æргътæм гæсгæ, разиан чындæуыд 15 милуан сомы аргъ.
Уыцы рæстæджы Гуырдзыстоны дзыллон информацийы фæрæзтæ дæр æнцад нæ лæууыдысты, уыдон дæр ирон адæмы æмæ автономон областы ныхмæ арæзтой информацион агресси. Гуырдзиæгтæ цы фыдмитæ кодтой ирæттæн, уыцы фактты-иу сзыгъуыммæ кодтой æмæ сæ æвдыстой сæ теле- æмæ радиоалæвæрдты, мыхуыр сæ кодтой газетты. Дезинформаци парахат кæныны активондæртæ уыдысты газеттæ «Комунисти», «Заря Востока», «Ахалгазрда Комунисти», «Литературули Сакартвело» æмæ æндæртæ. Æппæт уыдæттæ арæзт цыдысты дунеон æхсæнады раз ирæтты дискредитацийы нысанæн.
Банысан кæнын хъæуы уый, æмæ развæлгъау, Гуырдзыстоны ССР уынаффæмæ гæсгæ, Хуссар Ирыстоны цæрджытæй конфискацигонд æрцыдысты регистрацигонд цуангæнæн æхсæнгæрзтæ æмæ ласт æрцыдысты Тбилисмæ. Уыимæ иумæ ма 1989 азы майы Хуссар Ирыстоны автономон областы Мидхъуыддæгты управленийы хæцæнгæрзты æфтауцдонæй Гуырдзыстоны ССР мидхъуыддæгты министрады æфтауцдонмæ аластæуыд службæйон хæцæнгæрзтæ. Хуссар Ирыстоны Мидхъуыддæгты управленийы хæцæнгæрзтæ байсгæйæ, гуырдзиæгтæ уыдонæй сгæрзифтонг кодтой «сабырадон митингуадзджыты» æмæ бынæттон гуырдзиæгты. Куыд рабæрæг, афтæмæй гуырдзиаг националисттæн «сабырадон митинг ауадзын» уыд Хуссар Ирыстоны бацахсынмæ фыццаг бахъавд.
Лæмбынæг ахъуыдыгæнгæйæ, 23 ноябрь у Советон Цæдисы иллюзитæн хæрзбон зæгъыны бон. Уыцы бон адæм бамбæрстой, цы хæст райдыдта, уым æрмæстдæр хи тыхтæй кæй ис ныфсæвæрæн.
Ноджыдæр ма йæ зæгъдзынæн, æппæт ацы фыдæвзарæнтæн Хуссар Ирыстоны адæм уымæн бафæрæзтой, æмæ уыцы рæстæджы уыдысты иумæ, æнгом, æмхъуыды, æмзонд.
Тедеты И.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.