УЫЦЫ ÆРТÆ БОНЫ…

Цыппæрдæс азы рацыд Гуырдзыстон Ирыстоны Хуссар хай скуынæг кæнынмæ куы ‘рхъавыд, уыцы бонтæй. Растдæр цыма знон уыдис, афтæ йæ цæрæнбонтæм бахъуыды кæндзысты, уыцы тугуарæн бонтæ йæхи цæстытæй чи федта, уыдон се ‘ппæт дæр стырæй, чысылæй. Уыцы бонтæ уæлдай тынгдæр адæймаджы зæрдыл æрлæууынц августы мæйы.

Хæст рамбылдтам, фæлæ цы аргъæй? Ирыстоны сæрибардзинады сæрвæлтау сæ удтæ нывондæн æрхастой бирæ лæппутæ æмæ чызджытæ. Кæцыты рис цæрæнбонтæм хъæдгомæй баззад сæ ныййарджыты æмæ æввахс адæмы зæрдæты.

Августы мæйы хæст йæ фæд ныууагъта Ленингоры районы Орчъосаны хъæуыл дæр. Æз уыцы рæстæджы уыдтæн Тыбылты Алыксандры номыл Паддзахадон университеты журналистикæйы факультеты 3-аг курсы студенткæ. Улæфтбонтæ кæй уыдысты, уымæ гæсгæ мæ рæстæг æрвыстон мæ райгуырæн хъæу Орчъосаны, мæ ныййарджытимæ. Уыцы азты нæ хъæуы уæвынад кодта РХИ-йы Хъахъхъæнынады министрады 9-æм батальон. Уыдон сæ хъус лæмбынæг дардтой сæвзæргæ æндыгъд уавæрмæ. Министрады раздæры кусæгимæ (йæ ном æй нæ бафæндыд зæгъын) иумæ æрымысыдыстæм уыцы уæззау бонты цалдæр цауы.

– Гуырдзыстоны территори нæ хъæумæ хæрзæввахс кæй у, уымæ гæсгæ нæм иттæг хорз хъуыстысты 7-æм августы æхсæвы Гуырдзыстоны танкты уынæр, кæцытæ сæ ных сарæзтой Цхинвалы ‘рдæм. Афтæ хорз сæ уыдтам æмæ сæ, æгæрыстæмæй, нымайгæ дæр кодтам. Цы бамбарын ма мын æй хъуыдис, ирæтты цæгъдынмæ кæй æрхъавыдысты уый, æмæ æвæстиатæй хъæуы цæрджыты бафæдзæхстам, цæмæй сæ сæртæ бафснайтаиккой.

Цæрджытæ сæ ис, сæ бон ныууадзгæйæ, лыгъдысты хъæдмæ, сæ удтæ фервæзын кæнынмæ. Æгæрыстæмæй дзы иу æвзонг мад йæ сывæллоны æд авдæн дæр ахаста.  Мæхæдæг нæ акуымдтон, кæд мæ тыххæй æрвыстой лигъдæттимæ, уæддæр, цæмæдæр гæсгæ мæм афтæ каст æмæ нын ницы фыд ракодтаиккой. Фæлæ йæ цæмæй зыдтон цы нæм æнхъæлмæ каст. Мæхи цæстæй федтон уыцы æртæ боны хабæрттæ.

8-æм августы райсомæй раджы хъæумæ æввахс гæрзифтонгæй лæууыдысты 6 хæстон машинæйы. Уыдонæй дыууæ уыдысты градтæ, кæцытæй иу ифтыгъдæй лæууыд нæ хъæуы ныхмæ, иннæ та здæхт уыд сыхаг ирон хъæу Абреуы æрдæм. Чысыл фæстæдæр та 16 автобусыл æрбаластой сæдæйæ фылдæр гуырдзиаг æфсæддоны, кæцытæ чысыл рæстæгмæ æрхъула кодтой уымы ирон хъæутыл.

– Нæ батальонæй иу лæппуимæ иумæ 8-æм августы райсомæй раджы сфæнд код-там хъæуы кæронмæ ныццæуын, зæгъгæ, бабæрæг кæнæм уавæр. Фæлæ мах цæ-мæй зыдтам Гуырдзыстоны æфсад хъæуы кæй уыдысты, уый. Мах дарддæр фед-там, æфсады разæй ирон лæппу куыд цыдис урс спортивон дарæсы. Уыцы ирон хъæуты зыдта, йæ фондз æнгуыл-дзау, æмæ сын дзырдта кæм цы ис, уыдæттæ. Куыддæр нæ ауыдтой, афтæ нæ  автоматтæй æхсын райдыдтой.

– Фæлæ, бузныг Хуыцауæн, сæрæгасæй баззадыстæм.  Хъæуы кæрон иу къутæры бын æрымбæхстыстæм, æртæ боны дæргъы нын уырдыгæй фезмæлыны фадат дæр нæ уыд, уымæн æмæ нæм хæрзæввахс лæууыдысты гуырдзиаг æфсады къорд. Ме ‘мбал мын бæргæ дзырдта, цæмæй сæ фехстаиккам, фæлæ нын бардзырд уыд æнцад бадын, æмæ бадтыстæм. Æнæуый дæр нæм æдæппæтæй 30 нæмыджы йеддæмæ нæ уыд æмæ уыдонæй та нæ бон ницы бауыдаид бирæнымæц æфсады ныхмæ. Æртæ боны дæргъы ницы бæрæг зыдтам нæдæр нæ бинонтæй, нæдæр хъæуы цæрджытæй. Хæрзæввахс нæм кæй лæууыдысты, уымæ гæсгæ сын хорз хъуыстам сæ ныхас. Уы-дон уайтагъд бынатмæ фехъусын кодтой ирон хъæутæ се ‘ппæт дæр сæ къухы кæй сты, уый тыххæй», – ацы мысинæгтæ мын радзырдта батальоны æфсæддон.

Æмæ æцæгæй дæр, уыцы изæр бынæттон гуырдзиаг каналæй уæды президент Михаил Саакашвили мидбылхудгæйæ дзырдта, зæгъгæ, уал, дам, «Цинагарис райони чвениа» («Цъинагары район уал нæхи у») æмæ, дам, Цхинвал дæр тагъд бацахсдзыстæм.

Хъæуы цæрджытæй ма бынаты цы иугай адæймæгтæ баззад, уыдон æмбæхстысты сæ хæдзæртты ныккæндты. Уыдонæй мын иу сылгоймаг куыд радзырдта, афтæмæй уыцы æртæ боны уыдис йæхи хæдзары:

– Кæд тынг тарстæн, уæддæр мæ бинонты тыххæй никуыдæм ацыдтæн. Хъæуы астæу кæй цæрын, уымæ гæсгæ мæн дæр абæрæг кодтой. Гуыппытæ кæнгæйæ къуымты зылдысты æмæ мæ тызмæгæй фарстой, зæгъгæ, уæ лæппутæ кæм æмбæхст сты. Агуырдтой хæцæнгарз дæр. Къулыл мын уæды президент Кокойты Эдуарды ныв уыд æмæ йæ куы ауыдтой, уæд мæм сæ ахаст фæтызмæгдæр кодтой, зæгъгæ, ацы нывы бæсты дзы Саакашвилийы ныв бакæн. Рафтыдтой йæ æмæ йæ лыстæг хуынчъытæ ныккодтой, уый фæстæ йæ æмбондыл бакодтой æмæ йыл худтысты.

Æмæ æцæгæй дæр, зылдысты хæдзæрттыл æмæ змæстой, тызмæгæй дзырдтой сæ бон хъæдмæ алидзын кæмæн нæ бацис, ахæм кардзыд адæймæгтæм. Æхсæвыгæтты тынг æхстой хъæдмæ цы адæм фæлыгъдысты, уыдоны. Æмæ бæрæг нæу, æртæ бонæй фылдæр уым куы баззадаиккой, уæд та нын цытæ бакодтаиккой.

10-æм августы изæры мæ мадимæ ныккæнды бадтыстæм, æмæ, иу ахæмы тынг уынæр æмæ хъæртæ нæ хъустыл уайын райдыдта, бæрæг уыд, чидæртæ хъæуæй кæй лыгъдысты.

Мах фыццаг афтæ бамбæрстам, хъæуы адæмы цæгъдын райдыдтой, фæлæ нæм фæстæдæр сыхæгтæй чидæр цингæнгæйæ фæхабар кодта, зæгъгæ, нæ «фыдбоны уазджытæ алыгъдысты, Уæрæсейы æфсадæй, дам, фæтарс-тысты». Нæ цинæн ма кæрон кæм уыдис.

11-æм августы сылгоймæгты æмæ сывæллæтты арвыстой Цæгат Ирыстонмæ. Цыма сын фæстаг фембæлд уыд, уыйау хæрзбон кодтой, хъæуы ма цы адæм баззад, уыдонæн, зæгъгæ, уæм нæ зæрдæтæ тынг æхсайдзысты. Фæлæ куыддæр рацыдыстæм, афтæ нын фехъусын кодтой, зæгъгæ, уæ хæдфæстæ Гурыл ссыдысты Уæрæсейы танктæ.

Мысинæгтæ дардыл сты, рæстæг дæр бирæ рацыд, фæлæ уыцы бонтæн ферохгæнæн нæй. Цæрджытæ куыд фæдзурынц, афтæмæй абоны онг дæр зæхх куыстыты рæстæджы ссарынц гуырдзиаг нæмгуытæ.

 

КОКАЙТЫ Зæринæ