Цæй диссаг у æвæдза, мадæлон æвзаг. Адæм кæрæдзийы уый руаджы æмбарынц. Æгъдау дæр, æфсарм дæр уымæй цæуынц. Æппæт адæмтæ дæр сæ мадæлон æвзагæй сæрыстыр сты.
Ирон адæм дунейы бирæ бæстæтыл ныппырх сты. Кæм фылдæрбæрцæй цæрынц, кæм – къаддæрбæрцæй. Æмæ кæм куыд сæ бон у, афтæ архайынц, цæмæй бахъахъхъæной сæ фыдæлты æвзаг, сæ культурæ. Уыцы нысанæн арæзт цæуынц диаспорæтæ дæр.
Æнудæсæм æнусы Турчы бæстæм нæ адæмæй бирæтæ алыгъдысты. Лидзгæ та барвæндæй нæ акодтой – уый уыд Уæрæсейы хæдхæцæгады политикæ. Æмæ уæдæй фæстæмæ кæд бирæ азтæ рацыдысты, бирæ фæлтæртæ раивтой кæрæдзийы, уæддæр, сæ фыдæлты зæххæй иппæрд уæвгæйæ, архайынц, цæмæй бастдзинæдтæ аразой Ирыстоны цæрæг ирон адæмимæ, афтæ ма бахъахъхъæной сæ мадæлон æвзаг, сæ фыдæлты рæсугъд æгъдæуттæ, традицитæ, культурæ. Турчы архайы ирон æхсæнад, кæцы хуыйны «Алайнаг æхсæнад». Ацы æхсæнады фæрцы организацигонд фæцæуынц алыгъуызон ма-дзæлттæ, цæмæй уым цæрæг ирæттæ кæрæдзиимæ зонгæ кæной, æнгомдæр уой æмæ ма рох кæной сæ мадæлон æвзаг æмæ культурæ.
2-æм майы Турчы ирон диаспорæйы минæвæрттæ фæуазæг сты Хуссар Ирыстонмæ æмæ фембæлдысты ХИПУ-йы журналистикæйы студенттимæ. Де-легацийы минæвар Пухаты Жале куыд загъта, уымæ гæсгæ ацы балц фыццаг нæу Ирыстонмæ, фæлæ Хуссар Ирыстоны сты фыццаг хатт.
“Æхсызгон мын у, мæ фыдæлты зæххыл кæй лæууын. Афтæ æхсызгон мын у, æмæ йын зæгъæн дæр нæй. Алцы дæр федтам, зонгæ кæнæм Ирыстонимæ, ирон цардуагимæ. Ирон адæм ныл æмбæлынц алы ран дæр тынг фæлмæнæй, æмæ сæ мæ зæрдæ дæр айста тынг æхсызгонæй. Ӕз райгуырдтæн Турчы, фæлæ мæ бинонтæн тынг ахсджиаг уыд мадæлон æвзаг бахъахъхъæнын æмæ йæ дарддæр махмæ, кæстæртæм адæттын. Нæ хæдзары къæсæрæй бахизгæйæ, мах хъуамæ ныхас кодтаиккам æрмæстдæр ирон æвзагыл, туркаг дзырд нæ-иу куы сивæрзт, уæд-иу кæрæдзийы раст кодтам.
Рох кæнæм ирондзинад, хъыгагæн… Кæй зæгъын æй хъæуы, ирон æвзаг ахуыр кæнын æнцон нæу, уæлдайдæр та йæ бынтондæр чи нæ зоны, уыдонæн. Фæлæ не ‘хсæнады фæрцы аразæм Ирыстонмæ балцытæ уый тыххæй, цæмæй бахъахъхъæнæм не ‘гъдæуттæ æмæ традицитæ, ма сæ рох кæнæм. ”
Турчы цæрæг ирæттæ хорз æмбарынц, нæ гыццыл адæмы тых иудзинады кæй ис, уый. Сæ хæсыл нымайынц кæрæдзийæн æххуыс кæнын.
Куы зæгъин, зæгъгæ, Турчы ирон адæм сæ мадæлон æвзаг нал зонынц, уæд мыл, æвæццæгæн, алчи дæр баууæндид, стæй сыл нæ фæхудид. Уымæн æмæ æцæгæлон бæсты, алы рæтты цæргæйæ, бирæ фæлтæрты раивтой ныр. Ам, нæхимæ, нæ фæсивæдæй иуæй-иутæ, ирон скъолатæ, чингуытæ, газеттæ, радио, театр нæм уæвгæйæ, хи республикæйы цæргæйæ сæхи æвзаг дæр хорз куы нæ зонынц. Ис Турчы ирон фæсивæдæй, йæ фыдæлты æвзаг чи нал зоны, ахæмтæ. Æмæ уыдоны бамбарæн ис. Диссаг нæу, ирон адæймагыл афæдз иу хаттæй арæхдæр чи нæ амбæлы, уыцы æрыгон лæппу кæнæ чызг куы ферох кæна йæ мадæлон æвзаг. Уæлдайдæр скъолайы туркагау куы ахуыр кæна, ирон фыссынад дзы куынæ уа. Фæлæ уæддæр зонынц иронау æмæ, мæнмæ гæсгæ, хорз, фæзминаг æгъдау у уый.
Туркаг ирæттæ, æцæгæлон бæстæйы цæргæйæ, се ‘взаг, сæ культурæ хъахъхъæныныл куыд архайынц, уый махæн, нæ фыдæлты зæххыл цæргæйæ, хъуамæ ирд цæвиттон уаид. Мах, хъыгагæн, æгæр уæлæхох кæнæм, æгæр лæмæгъ тох кæнæм не ‘взаг рæзын кæныныл. Нæ алфæмбылай цы адæмтæ цæрынц, уыдон стырæй, чысылæй, сæйраджыдæр, сæхи мадæлон æвзагыл дзурынц. Махæй та бирæтæ, кæнæ сæ бон нæу, кæнæ та сæ сæрмæ нæ хæс-сынц сæ мадæлон æвзагыл дзурын.
Нæ фæсивæдæй бирæтæ нæ дзурынц иронау, нæ йæ зонынц, уымæн æмæ йæ бæстон нæ ахуыр кæнынц скъо-латы. Сæ мад, фыд кæнæ сæ нана æмæ бабатæ дæр ма сывæллæтæм дзурынц уырыссагау. О, уырыссаг æвзаг ма зон, зæгъгæ, нæ зæгъын, фæлæ уал дæхи мадæлон æвзагыл дзур. Уырыссагау дæр сахуыр уыдзынæ, дæхи æвзагыл иттæг хорз дзурын æмæ фыссын уымæн ныхдур нæу. Уырыссагау куы дзура адæймаг, уæд хатт хъуыды нæ акæны йе ‘ппæт ныхæстыл. Фæлæ иронау куы дзу-рай, уæд та хъæуы хъуыды кæнын нæ ирон æгъдауыл дæр: куыд растдæр сдзурон æмæ ма фæрæдийон, æнæууылд ныхæстæ ма зæгъон. Ирон æвзаг хорз чи зоны, уый зондзæн ирон æгъдæуттæ дæр. Ис бирæ ахæмтæ, кæцы-тæ фæцардысты æндæр бæстæты, фæлæ сæ мадæлон æвзаг нæ ферох кодтой æмæ сыгъдæг дзурынц иронау. Уыдон сты, йæ райгуырæн бæстæ Ирыстон æмæ йæ мадæлон æвзаг чи уарзы, ахæмтæ.
Хъуамæ мах нæ мадæлон æвзаг бæрзонддæр кæнæм. Науæд афтæ рауайдзæн, æмæ, дæ мадмæ цы номæй дзурай, уыцы номæй йæм адæм дæр дзурдзысты. Мадæлон æвзагмæ не ‘ргом фылдæр хъæуы раздахын. Уый фыццаджыдæр кæнгæ у ныййарджытæй, бинонтæй, сабиты рæвдауæндонæй, скъолатæ, æхсæнадæй æмæ паддзахадæй дæр. Æмткæй райсгæйæ та – иумæйагæй, не ‘ппæтæй дæр. Фæлæ, сæйраджыдæр та адæймагæн хъуамæ йæхи фæнда йе ‘взаг базонын. Афтæ кæй у, уый нын зонын кæнынц Турчы цæрæг ирæттæ дæр.
Дриаты Лейла
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.