Сталин удхор æви…

Цас æвзонгдæр кæны фæлтæр, уас фылдæр зиан æййафы Сталины удхор митæй. Афтæ ис гæнæн банысан кæнын ныры дуджы (уæлдайдæр та Уæрæсейы) сæйраг тренд. Кæмæдæр ацы “сонт” рæнхъытæ фæ-кæсдзысты “хъамбулджын”, фæлæ хъуыддаг афтæ у æмæ Иосиф Виссарионы фырты ныхмæ ныр  70 азмæ ‘ввахс цæуы информацион хæст. Кæд æмæ уыцы лæг æдзæм у, æмæ йæ бон нæу йæхæдæг сдзуапп кæна ахæм ныхмæбырстытæн, уæд бар радтæм Советон æнтыстытæн Сталины ном бахъахъхъæныны сæраппонд “сæхи адæмы размæ рахæссынæн”.

Куыд зонæм, афтæмæй нæ Республикæйы дæр æмæ нæ сыхаг паддзахæдты дæр цæуы десталинизацийы процесс. Кæд махмæ уыцы процессы ахадындзинад политикæйы процесстыл тынг не ‘ндавы, уæддæр йæ фæс-тиуджытæ не ‘хсæнады сты бæрæг. Уыдоны тыххæй фæстæдæр лæмбынæгдæр зæгъдзынæн.

Фæнды мæ ‘рхæссын цæвиттон: æрмæст фæстаг аз нæ горæты фæзынд арт-объекттæ æмæ уагъд æрцыдысты пресс-конференцитæ, кæцытæ нывонд æрцыдысты “репресситы амæттæгты ном ссарынæн”. Кæй зæгъын æй хъæуы, мæн никæй фæхъыг кæнын фæнды, фæлæ ахæм иуварсон цæстæнгасæй нæй гæнæн кæсын, 20-æм æнусы райдианы цы процесстæ цыд Советон Цæдисы, уыдонмæ. Уæлдайдæр та зонадон иртасæн уагдæттæн ахæм уагахаст æнæмбæлон у. Ныр не ‘ргом аздахæм антисоветон архайджыты сæй-раг тезистæм:

1) Нæ интеллигенци нын ныццагътой

Хæлæфæй афтæ фæдзурынц советон хицауады архайдимæ хорз зонгæ чи нæу, ахæмтæ. Равзарæм ацы фарста. Советон цардуаг расидты фæстæ социалистон хицауады фыццаг хъæппæристæй сæ иу уыд адæмы талынгдзинадимæ æгъатыр тох расидын. Фæлæ Советтæ Советтæ нæ уыдаиккой, сæ ныхæстæ хъуыддæгтимæ æмдзу куы нæ кодтаиккой. Раст уыцы “хæст” расидыны фæстæ Сталины къухдариуæгады бын Советон хицауад сарæзта сæдæ минæй фылдæр скъолайы. 1936 азмæ 40 милуанæй фылдæр адæм сахуыр сты кæсын æмæ фыссын. Политикæ “Коренизаци”-йы фæрцы Советон Цæдисы бирæ адæмы хæттытæн (се ‘хсæн Цæгат Ирыстон) фæзынд райдиан скъолайы институт мадæлон æвзагыл. Сæйраг бынæттæм “æлвæстой” бынæттон цæрджыты. Хуымæтæг адæмæн фæзынд лæварæй сахуыр кæныны фæрæз. Раст ахæм, æмæ бирæ æндæр хъуыддæгты фæрцы Уазал Хæсты тыххæй дунейы цыдæриддæр мысыдысты, уыдоны цыппæрæм хай уыд Советон Хицауады æмбæстæгты æрымысæггаг. Бирæ æрмæджыты ис гæнæн фенын, ома, Ирыстоны хуыздæр адæмы “репрессивон машинæ” кæй бассывта йæ быны, фæлæ цас раст сты ахæм ныхæстæ?

Æвæццæгæн, Джусойты Нафи, Абайты Васо, Плиты Грис æмæ бирæ æндæртæ фæзындысты “советон хицауадмæ æнæкæсгæйæ”. Ирон адæмы хуыздæрты Сталин нæ амардта, уыдонæн се стырдæр хай ахаста хæст, хæст, кæцы равдыста социалистон формацийы æвæрццаг миниуджытæ, кæцы равдыста, социалистон адæм, ахсджиаг у банысан кæнын, социалистон Фыды-бæстæйы сæрвæлтау кæй радтой сæ цард. Ацы пункты кæрон ма мæ фæнды иу хатт дæр зæгъын. Ирон адæммæ цы интеллигенци фæзынд, ирон литературæ Советон Цæдисы цавæр къæпхæнтæм схызт йæ райрæзты, ирон музыкæ, театр æмæ а.д. Уыцы хабæрттæ æнгомæй баст сты социалистон формациимæ, Сталинимæ, Ленинимæ æмæ а.д. Нæй сын гæнæн хицæн кæнын, куыд нæй хицæн кæнын Цæгат æмæ Хуссар Иры.

2) Сталин адæмы сцагъайрæгтæ кодта

Иннæ уарзон тезис ноджы фæлывддæр у. Мæнæ диссæгтæ, искуы ма федтат æмæ цагъайрæгтæн лæвар дæттой зæхх, аразой сын алыхуызон социалон лæггæдтæ, аразой сын лæвар рынчындæттæ æмæ а.д. Æвæццæгæн, æнæмæнгæй хъæуы банысан кæнын уый, æмæ хæдзар ипотекæйы, советон æмбæстагæн уыдаид “хъæддаг ми”. Уый та куыд, æмæ исчи уыдаид æгуыст æмæ æнæхæдзар? Советтон хицауад афтæ «дыдзæсгом» уыд æмæ йе ‘мбæстæгты лæвар æрвыста курорттæм æмæ санаторитæм…

Кæронбæттæны мæ фæнды æрхæссын иу æвæджиауы æмбисонд, кæцыйы æз дæр æрæджы «Хурзæрины» бакастæн: “Цы нымӕт цӕгъдай, уый хъуынджындӕр кӕны”. Раст афтæ, цас фылдæр цъыф калынц Советон хицауадыл, уас фылдæр адæм æнкъарынц, цы уыд раст æмæ цы у мæнг.

ПЛИТЫ Къоста