15-æм сентябры сæ профессионалон бæрæгбон банысан кодтой Республикæ Хуссар Ирыстоны-Паддзахад Аланийы санитарон-эпидемиологон службæйы кусджытæ. Уыдонæн ацы бæрæгбон уыд дывæр бæрæгбон, уымæн æмæ ацы службæйы сырæзтыл сæххæст 95 азы. Уал азы дæргъы организаци бирæ хæттыты раивта йæ ном. Мах бахатыдыстæм РХИ-йы Фæлхасгæнджыты бартæ æмæ хæрзиуджытæ хъахъхъæныны къабазы хъусдарды фæдыл комитеты сæрдар Коцты Маринæмæ, цæмæй нын бæстондæрæй радзура йæ дæлбар ведомствойы сырæзты истори æмæ архайды тыххæй.
– Маринæ, радзур-ма мын дæ дæлбаруæвæг ведомствоты сырæзты историты тыххæй.
– Санитарон службæ сырæзт 1922 азы 15-æм сентябры. 1938 азы арæзт æрцыд областон санэпидемстанц, кæцы уыд Хуссар Ирыстоны Облæххæсткомы Æнæниздзинад хъахъ-хъæныны хайады дæлбар. 1998 азы санэпидемстанцы ном ивд æрцыд æмæ ссис РХИ-йы санитарон-эпидемиологон хъусдарды республикон центр. 2005 азы РХИ-йы Æнæниздзинад хъахъхъæныны министрады реорганизацийы фæстиуæгæн ацы службæ ссис æххæсткæнынадон хицауиуæгады сæрмагонд орган. 2006 азы апрелы мæйы центрмæ баиу æрцыдысты базарады, æхсæнадон хæлцады, цæрджыты цардуагон лæггæдты æмæ фæлхасгæнджыты бартæ хъахъхъæныны хайад. Æмæ уыцы аз декабры мæйы та РХИ-йы Президенты Барамындмæ гæсгæ службæ рацарæзт æрцыд РХИ-йы Фæлхасгæнджыты бартæ æмæ хæрзиуджытæ хъахъхъæныны къабазы хъусдарды фæдыл комитетмæ.
– Радзур-ма нын, дæ дæлбар комитет конкретонæй цахæм хæстæ скъуыддзаг кæны?
– Нæ сæйраг хæс у цæрджыты хæрзиуджыты санитарон-эпидемиологон ифтонгады къабазы æмæ фæлхасгæнджыты бартæ хъахъхъæныны фадыджы Хуссар Ирыстоны территорийыл архайгæ закъондæттынады домæнтæ куыд æххæст цæуынц, ууыл контроль кæнын, цæрджыты инфекцион низты профилакти-кæ. Уыдон сты комитеты разы лæууæг сæйраг хæстæ æмæ уыдонимæ та баст сты бирæ функцитæ, кæцыты хъуамæ æххæст кæной нæ кусджытæ, уыцы нымæцы базарады æмæ æхсæнадон хæлцады, скъолайы агъоммæйы уагдæтты æмæ скъолатыл контроль кæнын, афтæ ма санитарон-эпидемиологон мадзæлттæ уадзын, кæцытæ здæхт сты инфекцион низтæ аиуварс кæнынмæ.
– Куыд хъахъхъæд цæуынц скъолайы агъоммæ кары уагæдтты æмæ скъолаты санитарон нормæтæ?
– Республикæйы скъолайы агъоммæ кары уагдæтты æмæ скъолаты санитарон-гигиенон уавæр, иннæ азтæм абаргæйæ, бæрæг фæхуыздæр. Фыццаг рады уымæн фæахъаз сты, сабидæттæ æмæ скъолатæй бирæтæ ногæй арæзт кæнæ цалцæг кæй æрцыдысты, уый дæр. Уымæ гæсгæ уыдон санитарон нормæты домæнтæ хъахъхъæд цæуынц æххæст гуырахстæй. Нæ басгæрстыты фæстиуæгæн æнæстандартон лабораторон пробæтæ азæй аз къаддæр кæнынц. Кæй зæгъын æй хъæуы, нырма ис, сцалцæг кæнын кæй хъæуы, ахæм ахуырадон уагдæттæ, фæлæ нæ ныфс ис ацы фарст æвæрццагæй скъуыддзаг кæй æрцæудзæн. Ахуырады фадыджы кусджытæ æрвылаз дæр рацæуынц медицинон басгæрст, науæд сын æнæ медицинон книжкæтæ кусыны бар нæй ахуырадон уагдæтты.
Афтæ ма уæлдай хъусдард здæхт цæуы медицинон уагдæттæ-поликлиникæты, рынчындæтты, фельдшерон-акушерон пунктты санитарон нормæтæ куыд хъахъхъæд цæуынц, уымæ дæр. Ам дæр иннæ азтæм абаргæйæ, æнкъардæуы æвæрццаг динамикæ, фæлæ уæддæр ис ахæм фарстытæ, кæцыты хъæуы скъуыддзаг кæнын Æнæниздзинад хъахъхъæныны министрадимæ иумæ.
– Дæ дæлбар ведомствомæ бирæ фарстытæ хауы. Кæцымæ дзы здахут уæлдай хъусдард?
– Æцæгæйдæр, нæ ведомство йæ хъус дары цæрджыты цардуагон архайды æппæт фадгуытæм дæр. Мах тырнæм, цæмæй æнæхъусдардæй иунæг фарст дæр ма ныууадзæм. Комитеты басгæрстыты сæйраг нысан у, санитарон-эпидемиологон нормæтæ куыд хъахъхъæд цæуынц, уымæ уæлдай хъусдард здахын. Стыр хъусдард здахæм нуазыны доны гъæдмæ. Фæнды мæ банысан кæнын, раздæры азтæм абаргæйæ, нуазыны доны гъæд бæрæг кæй фæхуыздæр, уымæн та фæахъаз горæты уынгты зæронд коммуникацион хæтæлтæ ивд кæй æрцыдысты. Уымæ гæсгæ фæкъаддæр сты цæрджыты ‘хсæн инфекцион низтæ дæр, фæлæ нырма алыран нуазыны доны гъæд нормæтæн дзуапп нæ дæтты. Стыр хъусдард здæхт цæуы базарады æмæ æхсæнадон хæлцады объекттæм, уыцы нымæцы базарты, магазинты цы продукци уæй цæуы, уый гъæдмæ дæр. Нæ куысты цы проблемæтыл сæмбæлæм, уыдоны тыххæй фехъусын кæнæм республикæйы Хицауадмæ. Мах план кæнæм, цæмæй азы дæргъы иу хатт уагъд цæуой контролон-цæстдарæн мадзæлт-тæ. Ахсджиаг фарст у, аптекæты, хилдасæнты æмæ косметикон салонты гигиенон æмæ санитарон нормæтæ куыд хъахъхъæд цæуынц, уый дæр. Кæд æххæст кæнæм куысты егъау гуырахст, уæддæр ис ахæм фарстытæ, кæцыты хъæуы аскъуыддзаг кæнын æввахс рæстæ-джы. Уыдонæй сæ иу у цардуагон брæтты полигоны фарст. Ацы фарст бирæ хæттыты æрæвæрдтам æмбæлон органты раз. Комитеты кусджытæ сæ хæсты фæлгæтты æрвылаз дæр ауадзынц контролон-цæстдарæн мадзæлттæ алыгъуызон фадгуыты. Азы райдианы фидар æрцæуы куысты план-график æппæт здæхтыты дæр. Планон басгæрстыты æмрæнхъ вæййы æнæпланон басгæрстытæ дæр хицæн объектты цæрджыты хъæстыты бындурыл. Басгæрстыты нымæц вæййы планæй бирæ фылдæр. Зæгъæм, 2016 азы хæлцады гигиенæйы фæдыл уагъд æрцыд 370 контролон мадзалы (планы уыд 278). Продукцийы гъæд æмæ фæлхасгæнджыты бартæ хъахъхъæныны фæдыл план уыд 275 мадзалы, æмæ уагъд та æрцыд 429 контролон-цæстдарæн мадзалы. Æнæпланон басгæрстытæ фæфылдæр сты æмбæстæгты, амалиуæггæнджыты куырдиæтты бындурыл.
– Исты ногдзинæдтæ баконд æрцыдысты уæ ведомствойы архайды?
– 2015 азы мах райдыдтам иртасæнты ног методтæ уадзын. Санитарон-гигиенон лабораторийы уагъд цæуынц бæстыхæйтты хатæнты уæлдæфы зианхæссæг буарадты фæдыл иртасæнтæ. Мах басгæрстам ног арæзт объектты æмæ хатæнты, цыран уагъд æрцыдысты капиталон куыстытæ æмæ сбæрæг кодтам ахæм зианхæссæг буарадтæ, куыд формальдегид æмæ ацетон нормæйæ фылдæр кæй уыдысты, уый. Бактериологон лабораторийы дæр фæуæрæхдæр кодтам иртасæнты гуырахст, зæгъæм, 2016 азы райдыдтам нуазыны доны паразитологон æмæ вирусологон иртасæнтæ уадзын. Фæлхасгæнджыты бартæ хъахъхъæныны æмæ продукцийы гъæды фæдыл хайады специалисттæ лекцитæ кæсынц республикæйы ахуырадон уагдæтты. Уыцы лекцитæ феххуыс уыдзысты цæрджытæн фæлхасгæнджыты барадон статусимæ базонгæ уæвынæн, цæмæй райсгæ зонындзинæдтæй спайда кæной базарады къабазы.
– Цахæм мадзæлттæ ист æрцæуынц уыцы объекттæм ахасты, цыран хъахъхъæд нæ цæуынц санитарон нормæтæ æмæ уагæвæрдтæ?
– Санитарон закъондæттынады домæнтæ хæлд куы фæцæуынц, уæд мах саразæм суагъæтæ, рахæссæм сын иварон санкцитæ, тæрхондонон органтыл сын æруромæм сæ куыст. Ивартæй цы финансон фæрæзтæ ист æрцæуынц, уыдон бацæуынц республикæйы бюджетмæ.
– Комитет ифтонг у æмбæлон специалисттæй?
– Нæ ведомство æййафы медицинон-профилактикон профилы специалистты хъуагдзинад, фæлæ архайæм йæ аскъуыддзаг кæныныл. Фæстаг æртæ азы кусынмæ райстам цæгатирыстойнаг æртæ æвзонг специалисты. Нæ кусджытæ рацæуынц квалификаци бæрзонддæргæнæн курсытæ. 2017 азы сентябры кæронмæ план кæнæм ПЦР-диагнос-тикæйы, ИФА-иртасæнты фæдыл лаборатори бакæнын, кæцы нын фадат ратдзæн цыбыр æмгъуыдтæм иртасæнты раст фæстиуджытæ саразынæн. Абоны домæнтæ хынцгæйæ, æнæмæнгхъæуæг у лабораторон иртасæнты номхыгъд æппынæдзух уæрæх кæнын. Кæй зæгъын æй хъæуы, нæ куысты æмбæлæм зындзинæдтыл дæр, фæлæ нæ ныфс ис кæй сыл фæтых уыдзыстæм нæ куыстуарзондзинад æмæ РХИ-йы Хицауады æххуысæй.
– Бузныг. Мах дæр уын арфæ кæнæм куыд уæ профессионалон бæрæгбоны, афтæ уæ ведомствойы юбилейы цытæн дæр.
Джиоты Екатеринæ
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.