Алы хатт дæр мæ арæзт «Ирон къæлиндар»-мæ бахæссын «Рагон ирон Ногбон». Уый вæййы 21 мартъийы. Уымæй размæ Ногбон ног нымадæй сбæрæг кæнæм 1 январы. Æмæ ма, дам, уæд «Рагон ирон Ногбон» та цы у? — арæх бафæрсынц.
Ирон адæм тынг рагон сты. Уæрæсейы Федерацийы республикæтæн, æвæццæгæн, сæ рагондæр. Ирайнаг адæмыхæттытæй стæм æмæ нæ рагисторийы райдайы, æппæты фыццаг цивилизацийы зæххæй: цæугæдæттæ Тигр æмæ Евфраты былгæрæттæй. Уымыты та тынг раджы уыдис фидар паддзахадтæ: Шумер (нæ азнымады размæ æртæ минæм азты), Вавилон (нæ азнымады размæ 19-6 æнусты), Ассири (нæ азнымады размæ æртæ минæм азтæй 6 æнусмæ).
Ацы бæстæты адæмтæ бирæ хорз хъуыддæгты размæ акъахдзæф кодтой. Уæлдайдæр та — зæхгуыст æмæ астрономийы. Уыцы дыууæ зонады кæрæдзийыл æнгом баст сты. Зæхгуыстæй адæймаг цæрæн хостæ исы, æмæ йæ пайдатæ цæмæй фылдæр уой, уый тыххæй хорз зонын хъæуы, кæд цы таугæ у, хуыздæр тау, фылдæр тыллæг кæд ратдзæн, уый. Æппæт уыдæттæ та баст сты афæдзы афонтимæ, хур, мæй æмæ стъалытимæ. Уымæ гæсгæ, ацы паддзахæдты фæзындысты афæдзы фыццаг къæлиндартæ. Зæгъæм, — рагон Мысыры — Египеты фондз мин азы размæ афæдз адихтæ кодтой 12 мæйыл. Алкæй дæр дзы уыд 30 боны æмæ ма сæм-иу афæдзы кæрон бафтыдтой фондз боны. Æдæппæт та дзы уыд 365 боны. Абон куыд у, афтæ.
Афæдзы къæлиндартæ уыцы уагыл арæзт цыдысты Ассирийы, Шумеры, Вавилоны æмæ рагон Ираны. Уымæй сæм афæдзы райдайæн нымад цыд уалдзæджы-иу бон æмæ æхсæв æмиас куы систы, уæдæй. Ома, 21 мартъийы, æмæ сæм афæдзы фыццаг мæй ахста абоны мартъи-апрелы бонтæ, дыккаг мæй — апрель-майы, æртыккаг — май-июны, цыппæрæм — июнь-июлы, фæндзæм — июль-августы, æхсæзæм — август-сентябры, æвдæм — сентябрь-октябры, æстæм — октябрь-ноябры, фарæстæм — ноябрь-декабры, дæсæм — декабрь-январы, иуæндæсæм — январь-февралы æмæ дыууадæсæм мæй — февраль-мартъийы бонтæ.
Уæлдæр куыд загътон, афтæмæй-иу рагон ирайнаг адæмтæм ног аз райдыдта уалдзæджы, бон æмæ æхсæв-иу æмиас куы систы, уæд. Мах, ирæттæ, дæр стæм ирайнаг адæмтæй. Уый бæрæг у не ‘взагæй, нæ дунеæмбарынадæй, не ‘гъдæуттæ æмæ рагон динæй. Ацы хъуыды алы бæстæты ахуыргæндтæ раджы сфидар кодтой, ныр дызæрдыггаг нал у. Æмæ иннæ ирайнаг адæмты царды æгъдæуттæ кæд пысылмон дины бын фесты, уæддæр сæ рох нæу, сæ рагфыдæлты ног аз-иу кæд райдыдта, уый. Хонгæ та йæ кæнынц Ноуруз. Ома, Ногбон. Махмæ куыд у, афтæ. Мах нæ дзурæм Ног азы æхсæв, фæлæ Ногбоны æхсæв.
Афтæ у æппæт ирайнаг адæмтæм дæр æмæ йæ сбæрæг кæнынц 21 мартъийы. Уыимæ уыцы фæтк айстой сæ алыварс цæрæг пысылмон адæмтæ дæр. Зæгъæм, Астæуккаг Азийы ирайнаг таджикæгтимæ Ногбон 21 мартъийы сбæрæг кæнынц узбектæ, казахтæ, киргизтæ, туркментæ æмæ иннæтæ. Ам, Кавказы адæмтæй дæр нæ фыдæлтæ алантæм гæсгæ, Ногбон 21 мартъийы бæрæг кодтой балхъартæ, хъæрæсейæгтæ. Æмæ сæ абон дæр рох нæу.
Мах, ирæттæ, уыцы бон æцæг Ногбон кæй ралæууы, нæ фыдæлтæ йæ уæд кæй бæрæг кодтой, уый рох кæнын райдыдтам. Уым дæр та фæразæй стæм? Афтæмæй Ногбоны æрцыд æппæты растдæр нымад уымæ цæуы. Уый у æцæг æрдзон Ногбон. Хъарм уазалыл куы фæтых вæййы, рухс та — талынгыл, уыцы бон. Æмæ æрдз йæхиуыл схæцы, бæстæ базмæлы, цæрæгойæ-зайæгойæ. Алчи, алцы цот кæнынмæ, билцъ, тау уадзынмæ, дидинæг ка-лынмæ фæвæййы.
Цгъойты Хазби
