Адæймагæн цæмæй йæ фидæн хорз уа, уый тыххæй йæ хъæуы йæ кæстæрты раст фæндагыл бафтауын, бауарзын сын кæнын цард æмæ куыст.

Фæлæ алы æвзонг адæймаг дæр йæхæдæг хъуамæ æмбара йæ хистæры аудындзинад æмæ уый дæр бирæбæрцæй хъуамæ хъуыды кæна йæ сомбоныл, йæ Райгуырæн бæстæйыл.

Абон нæ республикæйы фæсивæды цардуаджы цавæр проблемæтæ æмæ размæцыды къахдзæфтæ ис, уый тыххæй нæ уацхæссæг ныхас кодта РХИ-йы Фæсивæдон политикæ, спорт æмæ туризмы фæдыл комитеты сæрдар Зассеты Сергейимæ.

— 27-æм июны нысан цыд Фæсивæды дунеон бон, цавæр зæрдæйыуагимæ йыл сæмбæлдыстут?

— Ацы бæрæгбон у тынг рæсугъд æмæ йын ис стыр нысаниуæг. Куыд æй зонæм, афтæ-мæй алы паддзахадæн йæ иууыл сæйрагдæр фæлтæр сты йæ фидæны аразджытæ. Хистæр фæлтæр та кæддæриддæр архайынц ууыл, цæмæй сæ кæстæртæ æппæтæй дæр уой ифтонг.

Æрвылаз дæр Фæсивæды дунеон боныл сæмбæлæм цины æмæ æхцондзинады æнкъа-рæнтимæ. Ацы бон алкæй дæр кæстæртæн фæфæнды иууыл хуыздæр фæндиæгтæ.

Мæн дæр бафæнддзæн, цæмæй Ирыстоны кæстæртæ кæддæриддæр уой æнæниз, æнæ-маст, зæрдæрухс æмæ цæрой сабыр арвы бын!

Махæн не ’взонг республикæ уæззау царды фæндæгтыл рацыдис. Уый, кæй зæгъын æй хъæуы, бирæбæрцæй бан-дæвта нæ фæсивæды цардыл дæр. Фæлæ нæ бон куыд у, аф-тæмæй сын сæ уавæртæ хуыз-дæр кæныныл архайæм зæрдиагæй.

— Уæ комитеты куысты иумæйаг уавæры тыххæй дæр ма нын радзур.

— Сæрмагондæй нæ куыстмæ цы хауы, уый, кæй зæгъын æй хъæуы, аразæм. Алы аз дæр æрцæттæ кæнæм календарон план.

Уырдæм цы фарстытæ хаст æрцæуынц, уыдоныл бакусæм нæ республикæйы Хицауады Сæрдар æмæ иннæтимæ.

Абон нæ комитеты бюджеты цы æхцайы фæрæзтæ ис, уыдон махæн фаг нæ вæййынц нæ куысты æппæт хæслæвæрдтæ сæххæст кæнынæн. Æмæ уымæ гæсгæ мах бахатыдыстæм нæ Хицауады Сæрдармæ ахæм хъуыдыимæ, цæмæй арæзт æрцæуа Фæсивæдон политикæйы фæдыл паддзахадон программæ. Ныртæккæ йæ æз куыд æмбарын, уымæ гæсгæ уый тынг бирæ хæрдзтæ æрдомдзæн, фæлæ нын кæд йæ саразын бантыса, уæд куысты размæцыдæн фæахъаз уыдзæн.

Нæ комитеты спортивон фæдыздæхты фæдыл та зæгъдзынæн уый, æмæ ныртæккæ сæрдыгон улæфтытæ кæй сты, уымæ гæсгæ нæ спортивон скъолаты хъомылгæнинæгтæ дæр кæнынц улæфгæ, сæ куыст та райдайдзысты уыдон дæр ног ахуыры азы. Нæ календарон планмæ цы ерыстæ бахастам, уыдонæн сæ фылдæр уагъд æрцыдысты.

Бирæ хатт афтæ вæййы æмæ нæ бахъæуы нæ спортсменты республикæйæн æддæмæ арвитын дæр, уæд нын нæхи бюджеты æхцатæ фаг нæ вæййынц. Ахæм рæстæджы мах бахатæм нæ республикæйы Президентмæ. Уый кæддæриддæр æрбалæууы нæ фарсмæ æмæ нын уый æххуысы руаджы æнтысы нæ куысты размæ къахдзæфтæ кæнын. Уымæ гæсгæ йын мах зæгъæм стыр бузныг йæ хъусдарды тыххæй.

Ныр та мæ зæгъын фæнды туризмы фæдыл. Ацы фæдыздæхты бюджетмæ 2009 азæй фæстæмæ æппындæр æхцайы фæрæзтæ нæ исæм. Фæлæ уыцы фарст райтынг кæныныл дæр кусæм. Æрæджы нæм уыд Уæрæсейы Президенты администрацийы минæвар Андрей Резников. Уымæ дæр бахатыдыстæм, цæмæй нæм ацы хаххыл чысыл фæкæса.

Цæмæй нæм туризм куыд экономикæйы сæрмагонд къабаз, афтæ рæза, уый тыххæй нæм арæх хъуамæ цæуой туристтæ. Уыдонæн та хъæуы уавæртæ аразын, ома, ардæм æрцæугæйæ, сæ рæстæг æрвитгæйæ, кæм цæрдзысты, уыцы бынæттæ, горæтмæ нæм чи æрцæуа, уыдон хъуыддаг æнцондæр у, фæлæ дзы вæййы Ирыстоны хæхтæм, кæнæ æрдзы хъæбысмæ æд бинонтæ улæфынмæ ацæуын кæй фæфæнды, ахæмтæ. Уыдоны та фæхъæуы æхсæвиуат кæныны бынат.

Туризм райтынг кæныны фарст Цæгат Ирыстоны дæр у бакусинаг. Уымæ гæсгæ Андрей Резников тагъд рæстæджы æрцæуинаг у уырдæм. Нæ бадзырдмæ гæсгæ хъуамæ уæд мах минæвæрттæ дæр ацæуой Цæгат Ирыстонмæ, цæмæй иумæ туризм райтынг кæныны хъуыддагыл æрныхас кæнæм.

— Куыд æй зонæм, афтæмæй ацы аз уæ комитетыл æххæст кæны 20 азы. Йæ сырæзты историйы тыххæй дæр ма нын исты радзур.

— Нæ комитеты куыст йæ фыццаг къахдзæфтæ райдыдта 1996 азы. Уæд нырма комитет нæ уыд, фæлæ координацион совет. Ацы советы уæнгтæ уыдысты Плиты Серго, Тедеты Сослан, Бестауты Татьянæ, Пæррæстаты Фатимæ æмæ Тедеты Гиви. Уый фæстæ уагъд æрцыд съезд. Советы уæнгтæ дихгонд æрцыдысты: Тедеты Гивийы хъæппæрисæй арæзт æрцыдис фæсивæдон цæдис, Плиты Серго та баззад Парламенты. Уый фæстæ куыд хицауады сæрмагонд структурæ, афтæ дзы сырæзтис комитет æмæ йын бирæ азты дæргъы къухдариуæг кодта Плиты Серго. Уæдæй фæстæмæ ацы комитеты сæргълæуджытæ уыдысты Тедеты Сослан, Пæррæстаты Фатимæ, Бестауты Татьянæ, Джиоты Руфин, Цхуырбаты Алан, Бедойты Элеонорæ, Тыбылты Чермен, Джиоты Арянæ æмæ бирæ æндæртæ. Æппæт ацы къухдариуæггæнджытæй алчи дæр зæрдиагæй йæ хæс æх-хæст кодта фæсивæды раз.

— Ныртæккæ исты ног нывæстытæ ис уæ разы, цæмæй уæ куыст ноджы фæгъæд-джындæр уа?

— Куыд ма загътон, уымæ гæсгæ нæ куыст календарон планмæ гæсгæ кæнæм, фæлæ нæм уæлæмхас фæндтæ дæр вæййы. Цæмæй абон нæ фæсивæды цардуагон проблемæ-тæ иуварс цæуой, уый тыххæй æрмæст комитеты куыст фаг нæу. Мах, хистæр фæлтæры се-мæ хъæуы æнгомæй кусын. Сæйраджыдæр, нæ уагахаст хъуамæ уыдонæн уа цæвиттой-наг. Æз мæ дæлбаруæвæг спортивон уагдæтты кусджытæн кæддæриддæр фæдзæхсын, цæмæй ма сæ куысты уæлдай сæ хъус дарой нæ кæстæрты хъомыладмæ дæр. Ацы ран та сæ фарсмæ хъуамæ æрбалæууой сæ ныййарджытæ дæр. Уый та стыр ахъаз фæуыдзæн фи-дæны аккаг фæлтæр схъомыл кæнынæн.

Скъолайы хистæр кълæсты ахуыргæнинæгтимæ дæр-иу нын уыд фембæлддтытæ алы-гъуызон темæтыл; баххуыс-иу сын кодтам, сæхи ’хсæн чысыл ерыстæ ауадзынæн дæр. Рабæрæг-иу кодтам фæсивæды иууыл активондæр минæвæртты. Спортивон æмæ æхсæна-дон царды активон хайад чи исынц, уыдонимæ нæ комитеты кусджытæ Цхуырбаты Сергей, Хъуылымбегты Алыксандр, Гаглойты Зауыр, Джиоты Азæмæт æмæ æндæртæ кæнынц уæлæмхас куыст. Ацы активон фæсивæды къорды бындурыл нæ фæнды саразын фæсивæдон организаци «Ног фæлтæр».

Ацы аз ма нæ фæнды ауадзын фæсивæдон форум, цæмæй рабæрæг кæнæм ноджы активондæр фæсивæды минæвæртты. Уыдон дарддæр дæр активон хайад хъуамæ исой фæсивæдон политикæйы хуымæтæджы процессты æмæ хъуыды кæной æрмæст сæхи удыл нæ, фæлæ не ’взонг хæдбар республикæйы размæцыдыл дæр.

Стæй ма цард афтæ арæзт у æмæ фæлтæр фæлтæры ивы, æмæ цæмæй сомбоны нæ республикæ уа фæлтæрд адæймæгты къухы.

— Ныртæккæ æхсæнады раз карзæй лæууы наркоманийы проблемæ. Уый фылдæр хауы фæсивæдмæ. Цахæм тох цæуы ацы зианхæссæг фæзынды ныхмæ?

— Хъыгагæн, ацы фæзынд фылдæр фæсивæды ’хсæн апарахат вæййы. Махæн нæ хица-уады ‘рдыгæй дæр бахæсгонд уыд, цæмæй ацы негативон фæзындты ныхмæ дзурæг видеороликтæ фенын кæнæм, плакаттæ саразæм. Фæлæ æз дæн ахæм рекламæйы ныхмæ. Ахæм темæйыл дзурæг рекламæйы бæсты сын хъæуы нæ бафæзминаг кæстæрты æмæ зынгæ спортсменты нывтæ бакæнын. Уæд уыдонæй исдзысты цæвиттон.

Наркоманийы ныхмæ тохкæныны куысты фæлгæтты скъолаты уагътам беседæтæ. Уыдонæй-иу бирæтæ уыцы темæйæн рæстмæ æмбаргæ дæр ницы кодтой, фæлæ-иу нæм семæ æргом ныхас кæныны рæстæджы лæвæрдтой тынг бирæ цымыдисон фарстытæ. Уыдон, мæнмæ гæсгæ иу хистæр кары адæймагмæ дæр нæ равзæрдаиккой. Сæйраг уый нæу æмæ дæ куысты нывæстмæ гæсгæ семæ наркоманийы темæйыл дзурай, фæлæ, сæйраджыдæр, хъæуы рæзгæ адæймагæн йæ миддунейы базонын, цæуыл тыхсы, уый бамбарын.

Фæнды ма нæ æрцæуинаг аз Фæсивæды азæй расидын, цæмæй фæсивæды проблемæтæм ноджы уæлдай хъусдард здæхт æрцæуа, цæмæй рæзгæ фæлтæр дæр зоной, нæ республикæйы къухдариуæгадæй кæй не сты рох.

Мах сарæзтам республикон фæсивæдон фонд «Амыран» æмæ комитетæн тырыса дæр. Йæ мидис у, цæмæй ног фæлтæр цардмæ Амыранау хæссой рухс цард.

— Хъæууон фæсивæды проблемæтæ бирæбæрцæй иу-варс аззайынц. Цахæм куыст цæуы, уыдонимæ та?

— Уыдон нæ рох не сты, фæлæ нæ уавæртæм гæсгæ сæ фарсмæ балæууæм. Цæмæй республикон æмвæзадыл исты мадзæлтты хайад райсой, уый тыххæй фæтыхсынц транспортыл æмæ фылдæр уый тыххæй аззайынц фæсфæд.

Фæнды ма нæ, цæмæй, районты æмæ хъæуты цæрæг фæсивæдæй спортмæ æвзыгъд чи у æмæ бынаты спортивон цæттæдзинад райсын йæ бон кæмæн нæу, уыдонæн ам, нæ го-рæты сæрмагонд спортивон скъола-интернат бакæнын. Цæмæй уыцы ахуыргæнæндоны уа, ахуыр кæнын æмæ æхсæвиуат кæныны уавæртæ кæмæн нæй, ахæмтæн бынат æмæ стæй къуырийы кæрон улæфт бонты хæдзармæ ацæуой.

Ацы хъуыддаг нын куы рауаид, уæд тынг хорз уаид хъæуыцæрæг спортуарзаг фæсивæдæн.

Фæнды ма нæ тренертæ сæм хъæутæм цæмæй æрвитæм кусынмæ, фæлæ уымæн дæр хъæуы уавæртæ аразын.

Уæдæ цæмæй нæ фидæны цард рæсугъд уа, уый тыххæй йыл хъæуы абон кусын æмæ хъуыды кæнын. Æмбарын кæнæм нæ сывæллæттæн, цæмæй дзæгъæлы сæ рæстæг те-лефонтæ æмæ интернетыл ма хардз кæной, фæлæ се ’нæниз цардуагмæ сæ хъус æрдарой.

— Нæ горæты спортивон скъолатæ æмæ æндæр ахæм уагдæттæ та цы уавæры сты?

— Куыд æй зонæм, афтæмæй не спортивон скъолатæй бирæтæ сты пырх æмæ æдзæллаг уавæры. Хъыгагæн, Инвестпрограммæмæ нæ бахаудтой, фæлæ цалдæр азы размæ бахатыдыстæм нæ республикæйы уæды хицауады сæрдар Хуыгаты Ростикмæ æмæ нын Сталины уынджы цы спортивон скъола ис, уый сцалцæг кæныны тыххæй рахицæнчындæуыд финансон фæрæзтæ. Бирæ цалцæггæнæн куыстытæ дзы æххæстгонд æрцыдысты. Æмæ ныр йæ хъомылгæнинæгты нымæц дæр бæрæг фæфылдæр ис. Цы кусинæгтæ ма нын дзы ис, уыдон тыххæй дæр сарæзтам сметæтæ æмæ уыдон дæр арæзт æрцæудзысты.

Иннæ аразинаг спортивон объекттыл бацархайдзыстæм, цæмæй 2018 азы Инвестпрограммæмæ хаст æрцæуой.

— Фæсивæды разылæууæг проблемæтæй ма сæ иу у куыстæй ифтонг кæнын дæр. Цахæм мадзæлттæ исут?

— Нæ куысты системæ куыд амоны, уымæ гæсгæ фæсивæд нæ республикæйы паддзахадон куыстуæттæм цæугæйæ, иууылдæр нæ комитетыл цæуиккой, ома, сæ арæхстдзинад уал-иу ам рабæрæг уаид. Фæлæ ацы куыст системæмæ гæсгæ æххæст нæ цæуы. Спортивон комплекс «Олимп» арæзт куы æрцыд, уæд уырдæм айстам 60 адæймаджы бæрц. Ног куысты бынæттæ нæм ныртæккæ нæй.

Туаты Ларисæ

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.