1942 азы немыцæгты карздæр фронт «Голубая линия»-йы тæккæ цæхæры уыд 216-æм дивизи æмæ иууыл карздæр тохтæ кодта Кубаны быдырты. Дивизийы дæлхæйттæй иуы батальоны командир уыд не ‘мбæстаг Бежанты Димитр. Йæ хæстонтимæ уый хъахъхъæдта Кубаны бæрзæндтæй сæ иуы, кæцыйæн уыд стратегион нысаниуæг. Бæрзæндæй зындысты фронты позицитæ алырдыгæй дæр. Ацы бæрзæндыл Димитр æмæ йæ хæстонтæ тох кодтой хъæбатырæй, нымæг кодтой знаджы ныббырстытæ.
Цыбыртæй уæ базонгæ кæндзынæн Бежанты Димитры цард æмæ тохвæндæгтимæ. Райгуырд Дзауы районы Бежанты хъæуы 1911 азы. 1929 азы каст фæцис Цхинвалы колхозон фæсивæды скъола. Куыста фæскомцæдисы райкомы секретарæй. Службæ кодта Советон æфсады рæнхъыты. Йе ‘мбæстагон хæс бафидыны фæстæ каст фæцис Батайскы авиацион скъола. Уый фæстæ та йæ ахуыр адарддæр кодта Мæскуыйы централон педагогон техникумы. Мæскуыйæ æрыздæхыны фæстæ æвзæрст æрцыд Хуссар Ирыстоны фæскомцæдисы обкомы секретарæй. Куыста газет «Коммунисти»-йы редакцийы, фæцис афицертæ цæттæгæнæн курсытæ, райста хистæр лейтенанты ном.
Стыр Фыдыбæстæйон хæсты рæстæджы иу афоны куыста Знауыры районы æфсæддон къамисарæй. Уырдыгæй ацыд хæстмæ дæр, уыд фистæг æфсады æхсæг ротæйы командир. Тохы уæззау бонтæ… Уый хайад иста горæт Краснодары районы станицæтæ Тимашевка, Гривинск, Петровское æмæ æндæр цæрæн пунктты сæрыл тохты. Фæцис фыццаг цæф, бахауд госпиталмæ, стæй та ногæй – хæсты быдыр. Хъæбатыр размæбырстытæ, сармадзанты богъ-богъ, пулеметты къæр-къæр, бомбæты срæмыгъдтытæ, карз тохты уæлахизтæ… Æмæ та ногæй бахауд госпиталмæ.
Бежаны фырты хæстон хабæрттимæ базонгæ дæн, рæстæг йæ уæззау фæд кæуыл æруагъта æмæ рæстæджы цыдимæ чи сбур сты, уыцы документтæ фæлдахгæйæ… Хъæбатыр хæстоны документтæ мын мæ разы æрæвæрдта йæ фырт Бежанты Мельс.
Госпиталы фæстæ та Димитр ногæй бахауд, райдианы хæцын кæм райдыдта, уыцы дивизимæ. Цы батальоны уыд, уымæн хæсгонд уыд, фронты тæккæ ахсджиаг стратегион нысаниуæг кæмæн уыд, ахæм бæрзæнд бахъахъхъæнын. Немыцæгтæ сæ уды быцъынæг скъуыдтой уыцы бæрзæнд бацахсынмæ. Батальон кодта хъазуатон тох, фæлæ карз тохы йæ командир фæмард. Уыцы тæссаг сахат батальонæн командирæй нысан æрцыд, карз тохты чи сфæлтæрдта, уыцы хъæбатыр æмæ арæхстджын хæстон Бежанты Димитр. Йæ разы æвæрд уыд конкретон хæс – цыфæнды уавæрты дæр немыцæгты къуылдыммæ ма суадзын.
Иу ахæмы айзæлыд Димитры тохмæсидæг бадзырд: «Коммунисттæ æмæ фæскомцæдисонтæ, мæ фæдыл – бæрзæндмæ!». Ныххæррæтт кодтой хæстонтæ сæ командиры фæдыл. Знæгтæй фæраздæр сты сæ позицитæм. Уæдмæ фыдгултæ дæр æрбахæццæ сты. Ногæй æхст сцырын, тохы сæйраг хæцæнгæрзтæ систы гранаттæ æмæ автоматтæ. Акъоппытæм схæццæ немыцаг танк, йæ фæдыл иннæ дæр. Димитр танчы бынмæ фехста æртæ гранаты иумæ бастæй. Танк йæ бынаты ныззылд æмæ æрлæууыд. Иннæ танкыл дæр арт сирвæзт. Фæлæ сæ фæстæ æрбазындысты немыцæгты стыр танктæ «Тигр»-тæ, сæ нымæц уыд авдæй фылдæр. Сæ фæстæ – хæстонтæ. Фæстæмæ алæууæн нæ уыд. Бежаны фырт бардзырд радта тохмæ æрцæттæ кæныны тыххæй. Æмæ скуыстой минæзгъалтæ, пулеметтæ, автоматтæ. Немыцæгтæ ахæм бæрзæйсæттæн цæфæн нæ бафæрæзтой æмæ лидзынмæ фесты, сæ фæстæ сæ мæрдтæ æмæ цæфтæ уадзгæйæ.
Исдуг фæсабыр къуылдым. Димитр йæ хæстонтыл йæ цæст ахаста. Уыд дзы мæрдтæ дæр æмæ цæфтæ дæр. Нæмгуытæ æмæ гранаттæй дæр фæцух сты æмæ бадзырд радта, цæмæй нæхицæй æмæ знæгтæй дæр чи фæмард сты, уыдоны хæцæнгæрзтæ дæр æрæмбырд кæной æмæ цæттæ уой ног тохмæ. Немыцæгтæ, зæгъгæ, нæ ныббардзысты ацы хабар æмæ ныртæккæ рарвитдзысты ног æфсæдтæ æмæ ам уыдзæн ноджы карздæр хæст.
Иу чысыл рæстæг æрулæфыд батальон. Сифтонг кодтой сæ хæцæнгæрзтæ. Сабырдзинад бирæ нæ ахаста. Кæсынц, æмæ та бæрзæндмæ рабырсынц мæлæтхæссæг «Тигр»-тæ æмæ сæ фæдыл та цæуынц тугхор фашисттæ. Куы æрбаввахс сты, уæд та айхъуыст Димитры тохмæсидæг бардзырд. Бæрзæнд сыгъдæг æхст фестадис. Уыцы тохы Димитр уæззау цæф фæцис – йæ рахис цонг рæбыныл ахауд… Карз тохы хъысмæтскъуынæн минуттæй цас рацыд, уый зын зæгъæн у, фæлæ уайтагъд фæзындысты советон бомбæзгъалæг хæдтæхджытæ, уæлдæф рызт сæ гыбар-гыбурæй. Знæгтыл нызгъæлстой бомбæтæ. Размæ абырстой танктæ дæр, сæ фæстæ – фистæг æфсад. Знаг сæргой фæцис.
…Бежанты Димитр уæззау цæфæй хуыссы бæрзæнды рагъыл. Уыны хæдтæхджыты тох, танкты размæбырст. Фæнды йæ фæгæпп кæнын æмæ йæ хæстонтимæ знаджы фæстейæ сурын, фæлæ йе уæнгтæ йæ коммæ нал кæсынц… йæ буар æгасæйдæр бандзыгау, нал æмбары йæ цонджы рыст дæр. Уæдмæ Бежаны фырты уæлхъус февзæрдысты дыууæ урсхалатджыны æмæ йæ санбаты амидæг кодтой. Йæ хæстонтæ йын ахастой йæ тохы тырыса дарддæр. Афтæ фашистты сау тыхтæ нæ баурæдтой Советон Æфсады тыхджын цæфтæ æмæ тард æрцыдысты Кубаны быдыртæй. Абон уыцы бæрзæнд хуыйны Хъайтарты бæрзæнд. Хæсты фæстæ æнæхъæн Кубаныл айхъуыстысты ирон лæджы стыр æхсардзинады хабæрттæ. Ирыстонæй-иу Кубанмæ чи бафтыд, уымæн-иу бынæттон цæрджытæ æнæмæнгæйдæр радзырдтой Бежаны фырты хъайтардзинæдты тыххæй.
Советон хицауад стыр аргъ скодта Димитры хæстон сгуыхтдзинæдтæн æмæ хорзæхджын æрцыд Сырх Тырысайы дыууæ орденæй, бирæ майдантæй. «Кубань æмæ Таманы немыцаг тыхæйисджытæй ссæрибар кæныны тохты равдисгæ хъайтардзинады, батальоныл арæхстджынæй командæ кæныны тыххæй Бежанты Димитр æвдыст цæуы Сырх Тырысайы орденæй йе схорзæхджын кæнынмæ», – фыста Приморьейы æфсады æфсæддон советы уæнг, инæлар-майор И.С.Баюков.
Стыр Фыдыбæстæйон хæстæй дыккаг къорды инвалидæй æрыздæхгæйæ, Бежанты Димитр иу ран нæ бадт, фæкуыста бирæ бæрнон бынæтты. Активон хайад иста фæсивæды хъомылады. Кодта æхсæнадон, æфсæддон-патриотикон куыст, фæсивæдæн дзырдта йæ хæстон фæндæгты, æфсæддон хæсыл æнувыддзинады тыххæй.
Бежанты Димитры стыр хæлар уыд инæлар-лейтенант Я.В.Чанышев, кæцы цалдæр хатты æрцыд Цхинвалмæ. Чанышев уыд Советон Æфсады Централон хæдзары цур Æфсæддон-зонадон æхсæнады уæнг. Архайдта, цæмæй Бежаны фыртæн лæвæрд æрцыдаид Хъайтары ном дæр…
Ирон хъæбатыр хæстон йæ фæстæ ныууагъта хорз бинонтæ, йæ фырт Бежанты Мельс дæргъвæтин азты дæргъы кусы ХИПУ-йы лекторæй, йæ чызг та цæры Дзæуджыхъæуы, бирæ азты дæргъы фæкуыста дохтырæй. Дыууæйæн дæр ис хорз сывæллæттæ. Абон кæд Бежанты Димитр не ‘хсæн нал ис, уæддæр йæ ном хъуамæ цæра йæ радтæг адæмы зæрдæты, нæ йын хъæуы рох кæнын йæ диссаджы хъæбатыр хæстон фæндаджы тыххæй.
ДЖИОТЫ Екатеринæ
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.