Цӕгат Кавказы цӕрӕг адӕмты» нацитӕ рагӕй-ӕрӕгмӕ цымыдис ӕвзӕрын кодтой зындгонд ахуыргӕндтӕм, куыд Ю.Клапрот, В.Миллер, А.Шегрен, Н.Марр, Ж.Дюмезиль ӕмӕ афтӕ ӕнд.

Уӕлдай цымыдисдзинад ӕвзӕрдис ирон адӕммӕ. Ахуыргӕндтӕ-иу уайтагъд рахатыдысты, ирӕттӕ кӕй хицӕн кӕнынц сӕ сыхаг цӕрӕг адӕмты хаттӕй, сӕ уагахастӕй, ома, сты уазӕгуарзаг, сӕрбӕрзонд ӕмӕ ӕнӕрцӕф. Ӕддаг бакастӕй – уындджын, бӕрзонд, уонгджын. Афтӕ ма кӕй хицӕн кӕны се ‘взаг дӕр. Уымӕ гӕсгӕ-иу тынгдӕр хъусдард здӕхт уыдис ирон адӕмы цардуагмӕ, ахуыр сын кодтой се ‘взаг, дзыхӕйдзургӕ сфӕлдыстад.

Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, Кавказмӕ ӕрцӕугӕ стыр ахуыргӕндты фӕрсты нӕ аивгъуыдта «Нарты эпос». «Нарты эпос»-ӕй дарддӕр ма Кавказы цӕрӕг адӕмтӕм ӕмбӕлдис ӕнгӕс, фӕлӕ бирӕ къаддӕр, куыд йӕ гуы-рахстӕй, афтӕ йӕ сӕйраг архайджыты нымӕцӕй дӕр чи у ахӕм, «Даредзанты эпос», зӕгъгӕ.

«Даредзанты эпос»-ы ӕнгӕс хуызтӕ ӕмбӕлдысты иннӕ хӕстӕг цӕрӕг адӕмтӕм (картвелаг адӕмтӕ) алыгъуызон ивындзинӕдтимӕ. Сӕйраг фарст та алы хатт дӕр иу у: чи у йӕ сӕйраг хицау ахӕм уӕзгӕ цымыдисаг цыртдзӕвӕнӕн?

Ацы хъаугъа фарст дзӕвгар рӕстӕг нӕ лӕвӕрдта удӕнцой уӕлдӕр ранымайгӕ ахуыргӕндтӕн. Загъдӕуыд алыхуызон хъуыдытӕ, цыран «Даредзанты эпос» хастӕуыд картвелаг адӕмтӕм уӕвӕг эпосы вариантмӕ. Ацы хъуыды зонадон ӕгъдауӕй бӕстон иртӕстгонд не ‘рцыд, ома, нӕ йын уыдис бӕстон ӕвдисӕндар ӕнцойгӕнӕн хатдзӕгтӕ.

Хъаугъайаг фарст, цавӕр адӕмты нацийы рагфыдӕлты цыртдзӕвӕн у «Даредзанты эпос»? Никӕцы стыр ахуыргонды къухы бафтыд рафӕлгъауын проф. Дзиццойты Ю. куыд бантыст, афтӕ. Фыссӕг Гатуты Дз. стӕлмацгонд тексты ӕмбырдгондмӕ хаст ӕрцыд проф. Дзиццойты Ю. уӕзгӕ зонадон монографи ахӕм сӕримӕ: «Даредзанты таурӕгътӕ – ирон адӕмы эпос». Чиныг мыхуыры рацыдис ахӕм сӕримӕ: «Осетинский эпос «Амран». Владикавказ, 2020 г. Ӕмбырдгонд тексттӕ ӕмӕ монографи фыст сты уырыссаг ӕвзагыл, цӕй фӕрцы зонадон ӕвдисӕндаримӕ базонгӕ уыдзысты ӕндӕр ӕмӕ ӕндӕр адӕмты минӕвӕрттӕ.

Профессор Дзиццойты Ю. йӕ монографийы Кавказы цӕрӕг адӕмтӕм ӕмбӕлгӕ ӕнгӕс легендӕты къах-къухӕй сӕрыхилы онг ӕвзары лыстӕггай, ӕмбаргӕ ӕвзагыл. Аразы абарстытӕ, алкӕцы адӕмты рагфыдӕлтӕм ӕмбӕлӕг ӕнгӕс легендӕтимӕ, куыд, зӕгъӕм, легендӕты хъайтары райгуырд, Хуыцауимӕ хӕст расидын, сӕйраг хъайтарты нӕмттӕ, сӕйраг хъайтарты мӕлӕт ӕмӕ а. д.

Аразы хатдзӕг, уӕлдӕр ӕрхӕсгӕ абарстытӕ кӕй ӕмбӕлынц рагон ирайнаг фыст ӕрмӕджыты, Геродоты фыстыты Скифты легендӕты сюжеты, Персайнаг поэмӕ «Шахнаме»-йы. Ирдӕй ӕвдисы, «Даредзанты эпос»-ы сӕйраг хъайтар Амраны фӕлгондз кӕй у «Нарты эпос»-ы хъайтарты фӕлгӕндзты ӕнгӕс (ӕндӕр ӕмӕ ӕндӕр миниуджытӕй) Батрадз ӕмӕ Сосланимӕ. Дзиццойты Ю. монографи.

«Нарты эпос» та ирон адӕмы рагфыдӕлты цардуаг ӕвдисӕг кӕй у, уый рагӕй бӕлвырд у зонадон ӕгъдауӕй.

Ӕрхӕсгӕ хъаугъа фарстыл цӕстуарзон куыст бакӕн-гӕйӕ, ӕрхӕсгӕ таурӕгъты абарстытӕм, хатдзӕгтӕм бӕстон хъусдард аздахгӕйӕ, проф. Дзиццойты Ю. ӕнӕгуырысхойӕ фидарӕй ӕвдисы эпос «Амран»-ӕн йӕ сӕйраг апп, рӕбинаг цӕджындз (эпосы мидис ӕмӕ сюжет цӕуыл ӕнцойдар кӕнынц) баст у скифаг-сæрмæтаг знӕмтӕм ӕмбӕлгӕ эпосы вариантимӕ, фӕлӕ йыл фӕстӕдӕр фӕзынд картвелаг адӕмтӕм ӕмбӕлгӕ эпос «Амираниани»-йы ӕндӕвдад. Уый хыгъд, «Амираниани» у скифаг-сæрмæтаг эпосы вариант картвелаг знӕмты цардуагон ивындзинӕдты ӕндӕвдадимӕ (Дзиццойты Ю. моногр.ф.230).

Уӕдӕ ирон адӕм сӕрбӕрзонд кӕмӕй сты, уӕзгӕ ахадындзинад кӕмӕн ис, ирон адӕмы рагфыдӕлты цардуаг чи ӕвдисы «Нарты эпос» уый фарс ӕрбалӕууыд, йӕ къаннӕг ӕфсымӕр ирон адӕмы эпос «Амран», зӕгъгӕ.

Монографийӕн ис стыр хъомыладон нысаниуӕг, зонадон цӕстӕнгас даргӕйӕ. Кӕстӕр фӕлтӕрӕн амоны фӕндаг зонады уӕлдӕр къӕпхӕнтӕм схизынӕн. Афтӕ ма у фидар ӕвдисӕндар стыр ахуыргӕндтӕн сӕ зонад-иртасӕн куыстытӕн ӕнцойдары (цӕджындз) ӕрмӕг.

Ахуыр адӕймаг нацийӕн у, Хур ныккӕндмӕ куыд ӕркӕса, уыйау. Ӕмӕ та ирон адӕммӕ Хур йӕ тынтӕ рӕдауӕй ӕрвиты ныр дӕр.

Профессор Дзиццойты Юри, рагӕй-ӕрӕгмӕ дӕ зонындзинӕдтӕ нӕ хӕлӕг кӕныс де сфӕлдисӕг адӕмӕн, ӕвӕллайгӕ цӕсгомджын куыст кӕныс, кӕстӕр фӕлтӕр хъомыл кӕнгӕйӕ. Цӕстуарзон лӕггад кӕныс де ‘мирон адӕмӕн, Ирыстонӕн.

Хуыцау дын ралӕвар кӕнӕд ӕнӕниздзинад, бирӕ цӕрӕнбон стыр хъаруимӕ.

Дӕ зонадон къӕбиц та макуы сцух уӕд ног ӕнтыстытӕй.

Джиоты Раисæ

 

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.