Алы нацийæн дæр йæ удварны рæзтæн сæйраг ахъазгæнæг вæййы йæ культурæйы æмвæзад. Æндæр адæмтæ йын фæаргъ кæнынц йæ культурæмæ гæсгæ.
Нæ республикæйы Культурæйы министрад дæр йæ разы æвæры дзæвгар хæстæ, цæмæй нæ республикæйы культурон цардуаг уа цымыдисон æмæ бæрзонд æмвæзадыл. Ацы министрадæн ивгъуыд азы цы бантыст бакусын æмæ саразын, уыдоныл нæ фæнды чысыл афæлгæст саразын.
РХИ-йы Культурæйы министрад бакусы æмæ реализаци кæны культурæйы æмæ аивады къабæзты фыццаградон хæстæ, афтæ ма мадзæлттæ исы ирон адæмы культурон бынтæ бахъахъхъæныны фæдыл.
Иумæйагæй сисгæйæ 2016 аз нæ республикæйы Культурæйы министрадæн уыд фæстиуæгджын, бантыстис сын дзæвгар хæстæ сæххæст кæнын.
Куыд зонæм, афтæмæй 2013-2017 азты Инвестпрограммæмæ хаст æрцыдысты 30 культурон объектыты арæзтад. Уыдонæй ныридæгæн арæзт чи фесты æмæ абон нæ адæмæн стыр æхцондзинад чи хæссынц, уыдон сты нæ горæты паддзахадон национ музей, киноконцертон зал «Чермен», Галаты Барисы номыл кафт æмæ зарды паддзахадон ансамбль «Симд»-ы бæстыхай. Ирон адæмæн ма тынг æхсызгон у, нæ паддзахадон драмон театры бæстыхайы арæзтад кæронмæ кæй фæхæццæ кæны, уый, кæцымæ зæрдиагæй æнхъæлмæ кæсынц бирæ азты дæргъы, афтæ ма нæм арæзт æмæ цалцæг цæуынц бирæ æндæр нысаниуæгджын объекттæ.
Нæ республикæйы æдæппæт уæвынад кæны 126 культурон уагдоны, уыдонæй 18 сты культурæйы хæдзæрттæ, 18 – хъæууон клубтæ, библиотекæтæ та нæм ис 67 æмæ ма нæм ис ноджы бирæ æндæр ахæм культурон уагдæттæ.
РХИ-йы Культурæйы министрад ма стыр хъусдард здахы, аивады хуызты фæдыл сæрмагонд ахуыр кæм райсынц, ахæм уагдæтты куыстмæ. Ацы министрады дæлбар ис 10 ахуыргæнæндоны, кæцыты кусынц 135 ахуыргæнæджы, ахуыр та сæ кæны 632 адæймаджы. Уыдон сæрмагонд ахуырад райсынц ахæм фæдыздæхтыты, куыд зæгъæм, фортепиано, адæмон инструменттæ, аккордеон, скрипкæ, гитарæ, вокал, хорон-дирижерон, эстрадон-джазон, хуызфыссынад, нывкæнын, композици, хореографи, библиотекæйы хъуыддаг ахуыр кæнын æмæ ноджы бирæ æндæртæ.
Банысан кæнын ма хъæуы уый æмæ æдæппæт республикæйы культурæйы къабазы кæй кусы 1121 адæймаджы; горæты – 588, районты та – 533 адæймаджы.
Культурæйы къабазы иууыл ахсджиагдæр бынат ахсы профессионалон аивад. Нæ республикæйы ацы фæдыздæхты стыр бынат ахсынц паддзахадон драмон театры æмæ паддзахадон ансамбль «Симд»-ы коллективты куыст. Уыдон сæ профессионалон аивадон архайдæй барухс кæнынц нæ республикæйы цæрджыты зæрдæтæ. Ивгъуыд аз ансамбль «Симд» гастролты уыд Республикæ Никарагуайы, æхсæз горæты дзы радта концерттæ. Пятигорскы уагъдцæуæг фестивалы дæр райста хайад, уыдис ма дунеон фестиваль «Мир Кавказу»-йы хайадисæг дæр, уый та 2016 азы уагъд цыдис Кæсæг-Балхъары Республикæйы.
Паддзахадон ансамбль «Симд»-æн сæ аивадон арæхстдзинад фæбæрзонддæр кæныны тыххæй мастер-къластæ ауагъта Уæрæсейы адæмон артисткæ Гюзель Апанаева.
Банысан кæнын хъæуы уый дæр æмæ паддзахадон вокалон ансамблæн дæр бонæй-бонмæ йæ репертуар кæй уæрæхдæр кæны æмæ рæстæгæй-рæстæгмæ концерттæ радтынц нæ республикæйы районты.
Нæ паддзахадон драмон театры репертуар кæй хъæздыг у алыгъуызон спектаклтæй. Ивгъуыд азы уыдон нымæц фæфылдæр ис ног спектаклтæй. Æдæппæтæй театры репертуары ис 13 спектаклы. Афæдзы дæргъы уыдон æвдыст æрцæуынц 60 хаттæй фылдæр.
Ныртæккæ театры кусы 124 адæймаджы, уыдонæй 40 сты артисттæ. Кæд штаттæй æххæст у театр, уæддæр куысты æййафынц æвзонг кадрты цухдзинад.
Нæ паддзахадон драмон театры коллектив спектаклтимæ хайад райсынц нæ республикæйæн æддейæ уагъдцæуæг фестивалты. Арæх ацæуынц гастролты дæр.
Нæ республикæйы цæрджытæ ма æвдисæнтæ сты Галаты Барисы номыл кафт æмæ зарды паддзахадон ансамбль «Симд»-ы размæцыды дæр къахдзæфтæн дæр. Сценæмæкæсджытæ ивгъуыд азы куыд федтой, уымæ гæсгæ сæ программæ бирæ фæхъæздыгдæр ис алыгъуызон ног номыртæй. Ацæугæ азы цалдæр хатт радтой концерттæ, сæ аивадон архайдæн сын адæм стыр аргъ кæй кæнынц, уый та бæрæг вæййы сценæмæкæсджыты нымæцæй æмæ сæ цины æнкъарæнтæй дæр.
Стыр æнтыстытæ сын вæййы æндæр бæстæты уагъдцæуæг фестивалты дæр. Ног азы хæдразмæ дæр уыдысты гастролты Цæгат Ирыстоны.
Йæхи ма тынг хорз равдыста куыд нæ республикæйы, афтæ æндæр горæтты дæр Цхинвалы районы администрацийы культурæйы управленийы адæмон кафты ансамбль «Амонд» дæр. Уый ивгъуыд азы октябры мæйы хайад райста VII дунеон адæмон кафты фестиваль «Зори Алании»-йы.
Йæ хайадист ма æнтыстджын уыд XII Æппæтуæрæсейаг хореографион фестиваль-конкурс «Терпсихора России»-йы. Ацы аивадон коллектив уым ссис «Адæмон кафт»-ы номинацийы Гран-прийы хицау.
Сывæллæтты кафджыты ансамблтæ «Ирон», «Скиф», «Кафт», дæр сæ архайдæй барухс кæнынц адæмы зæрдæтæ се ‘нтыстытæй.
Зæгъæм, 2016 азы 14-20 июнмæ Сочийы уагъдцæуæг VII дунеон фестиваль-конкурс «Черноморский Олимп»-ы сæйраг хорзæхимæ æррæздæхтысты нæ горæты 2-æм астæуккаг скъолайы хореографийы ансамбль «Кафт» (йæ къухдариуæггæнæг у Четион Майя).
Банысан кæнын хъæуы уый æмæ 2015 азы дæр фестиваль «Черноморский Олимп»-ы Гран-прийы хицæуттæ кæй уыдысты хуссарирыстойнаг сывæллæтты кафты ансамбль «Ирон» йæ къухдариуæггæнæг Хуыгаты Дианæ).
Куыд федтам, афтæмæй нын кафты аивады ис æнтыстытæ, фæлæ ма мах арæх бацин кæнæм нæ зарæггæнджыты æнтыстытыл дæр.
Ацæугæ азы Латвийы уагъдцæуæг XIII дунеон музыкалон фестиваль «Юрмала-Шансон 2016»-ы конкурсон программæйы æвзарæн туры уæлахиздзау ссис Тасойты Игорь. Уыцы фестивалы ма хайад райстой кафт æмæ зарды паддзахадон ансамбль «Симд»-ы солисттæ – РХИ-йы сгуыхт артист Санахъоты Инал æмæ РХИ-йы æмæ Хъæрæсе-Черкесы сгуыхт артисткæ Хуыгаты Олеся.
Казахстаны республикæйы уагъдцæуæг музыкалон Тлепа Аспантайулыйы номыл дунеон фестиваль-конкурсы та хайад райста зынгæ ирон музыкант Берозты Таймураз. Уый йæ музыкалон уацмыстæ æххæст кодта рагон ирон национ инструмент хъисын фæндырыл. Ацы фестиваль уагъд цыд Казахстаны республикæйы хæдбардзинадыл 25 азы сæххæсты бæрæгбонон мадзæлтты фæлгæтты.
Хуссарирыстойнаг музыкæуарзджытæн арæх фадат вæййы уæрæсейаг æмæ цæгатирыстойнаг зарæггæнджыты нæ республикæйы концертон залты сценæтыл фенынæн. Ивгъуыд азы Хуссар Ирыстонмæ концерттимæ фæуазæг сты зарæггæнæг æмæ пианисткæ, уæрæсейаг музыкалон проект «Голос»-ы хайадисæг Мари Карне, кæцыйæн стыр æнтыстимæ ацыд йæ концерт 2016 азы февралы мæйы. Ирон музыкæуарзджытæн та ивгъуыд азы йæ репертуарæй сæ зæрдæтæ барухс кодта РЦИ-Аланийы адæмон артисткæ Хъадыхъаты Аллæ.
Классикон музыкæуарзджыты зæрдæтæ барухс кодта æмæ диссаджы концерт балæвар кодта йæ адæмæн Парижы национ консерваторийы æмæ Лиллиаг консерваторийы рауагъдон, дунеон конкурсты лауреат Гасситы Еленæ. Уый йæ концертон программæ «Французкий вояж»-имæ хуссарирыстойнаг сценæмæкæсджыты базонгæ кодта 2016 азы апрелы мæйы.
Нæ республикæмæ ма фæуазæг вæййынц фæсарæйнаг музыканттæ дæр. Зæгъæм уыдон ацæугæ азы уалдзæджы базонгæ сты италиаг пианисткæ Франческо Матаченайы аивадон арæхстдзинадимæ. Уый фæстæ та аивад уарзджытæ базонгæ сты Бельгийы Королеваг оперæйы солист Геворг Григорьян, тенор Хуыгаты Ибрагим æмæ пианисткæ Даутиаты Юлиайы аивадимæ.
Хуссарирыстойнаг оперон музыкæуарзджытæ ма стыр аргъ кæнынц не ‘мзæххон Амага Готтийы курдиатæн.
Амага Готти æмæ æвзонг дирижер, РХИ-йы сгуыхт артист Тедеты Хетæг та концерт радтой ивгъуыд азы 5-æм сентябры Æлборты Феликсы номыл музыкалон ахуыргæнæндоны.
Ацы музыкалон ахуыргæнæндоны концертон залы ма 2016 азы уагъд æрцыд стыр культурон нысаниуæг кæмæн ис, уыцы II музыкалон аивадон дунеон фестиваль «Звезда Алании». Йæ ауадзыны инициатор та у не ‘мзæххон, зынгæ оперон зарæггæнæг Джиоты Вероникæ.
Стыр культурон цауыл ма банымайæн ис нæ республикæйы Культурæйы министр Остъаты Мадинæйы кусæгон балц Италимæ. Йæ балцы рæстæджы уымæн Италийы уыд бирæ фембæлдтытæ бæрнон адæймæгтимæ. Уый сæ базонгæ кодта нæ республикæйы культурæ æмæ историимæ. РХИ-йы Культурæйы министр Остъаты Мадинæйы зæрдæмæ тынг фæцыд италиæгтæ куыд хъахъхъæнынц сæ бæстæйы культурон бынтæ æмæ историон нысаниуæгджын цыртдзæвæнтæ, уый.
Италимæ ма йæ кусæгон балцы рæстæджы уый фембæлд Уæрæсейы æххæстбарджын минæвар Италийы Сергей Розовимæ, кæцы йын аккаг аргъ скодта йæ архайдæн. Сергей Розов дæр йæ рады банысан кодта дыууæ бæстæйы ‘хсæн культурон къабазы æмгуысткæнынад кæй у у æнæмæнгхъæуæг.
Остъаты Мадинæ нæ республикæмæ æрцæугæйæ бынæттон журналисттæн радта пресс-конференци æмæ сæ бæстон базонгæ кодта æмгуысткæнынады фæдыл цы бадзырдтыл æрфыстой сæ къухтæ, уыдонимæ. Афтæ ма уый пресс-конференцийы рæстæджы банысан кодта, зæгъгæ Италимæ æмгуысткæ-нынадæн фыццаг бындур æрæвæрдта РХИ-йы Фæсарæйнаг хъуыддæгты раздæры министр Санахъоты Давид.
Сæ бадзырдты фæлгæтты организацигонд æрцыдысты равдыстытæ дыууæ бæстæты дæр. Афтæ ма бакуыстой ахæм фарстатыл дæр, цæмæй Амага Готти, Цхинвалы музыкалон ахуыргæнæндоны студенттæ Къæбысты Сæрмæт æмæ Дудайты Константин стажировкæ рацæуой Италийы.
Ацы бадзырдты фæлгæтты ноджы уагъд æрцыдысты бирæ нысаниуæгджын мадзæлттæ.
Культурæйы къабазы ма стыр бынат ахсынц нæ нывгæнджытæ. Афæдзы дæргъы уыдонæн хайад райсын бантыст бирæ алыгъуызон равдыстыты. Уыдон хайад райстой нывгæнджыты равдыстыты «Южная Осетия-Крым», кæцы уагъд цыд 22 июлæй 5 августмæ Симферополы аивадон музейы
Берлины та æнтыстджын фæстиуджытæ уыд «Ирон культурæйы бонтæ Европæйы»-йæн. Уыдон уагъд цыдысты Брюсселы, Люксембургы æмæ Французаг Авиотейы.
Ивгъуыд азы сæрды мæйты ма нæ нывгæнджытæ хайад райстой Мæскуыйы уагъдцæуæг равдыст «Наив простой. Наив сложный»-йы. Уый байгом ис æрвылазон фестиваль «Южная Осетия»-йы фæлгæтты. Хайад дзы расйтой дыууæ Ирыстоны нывгæнджытæ дæр.
Уый фæстæ та равдыстыты проект «Отражение Европы» адарддæргонд æрцыд Адыгеяйы. Уым «Ирон культурæйы бонтæ Европæ»- йы фæлгæтты та æвдыст æрцыдысты ирон нывгæнджыты куыстытæ дæр.
Санкт-Петербурджы та ирон нывгæнæг Козаты Ушангæн уыд равдыст «Власть цвета».
РХИ-йы культурæйы минстрады æххуысæй 2016 азы уагъд æрцыд ног проект конкурс-фестиваль «Alania-solo». Ацы проект сорганизаци кодта ПТРК «Ир» курдиатджын фæсивæд рабæрæг кæныны тыххæй. Нæ Культурæйы министрады куыстыл афæлгæст аразгæйæ банысан кæндзыстæм уый дæр, æмæ ирон кинемотографи дæр кæй кæны йæ фыццаг къахдзæфтæ. Уый дæр у егъау хъуыддаг.
Ацы министрады дæлбар ма сты республикæйы территорийыл уæвæг, историон цыртдзæвæнтæ дæр. Сæ иумæйаг уавæрмæ сын министрад дары стыр хъусдард.
Куыд уынæм, афтæмæй ацы культурæйы къабаз у уæрæх, гуырахстджын æмæ æнæмæнгхъæуæг æмæ æппæт цаутыл та иу уацы æрдзурын зын у.
Туаты Ларисæ
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.