«Ирыстоны фысджытæ»

15-æм апрелы та æвзæнгты республикон библиотекæ хъæз-дыг уыд уазджытæй. Уыцы бон уым презентаци уыд, æрæджы рухс чи федта, уыцы чиныг «Ирыстоны фысджытæ»-йæн. Чиныджы аразджытæ сты Бибуаты Иринæ æмæ Хъазиты Мелитон. Презентацимæ æрбацыдысты РХИ-йы Парламенты национ политикæ, культурæ, дин, ахуырад, зонад æмæ дзыллон информацийы фæрæзты фæдыл комитеты сæрдар Гæбæраты Юри, РХИ-йы Культурæйы министры хæдивæг Дзеранты Джульеттæ, ацы министрады библиотекæты куысты фæдыл сæйраг специалист Дриаты Нателæ, фыссæг Плиты Феликс, филологон зонæдты кандидат, доцент Биазырты Аллæ, нæ горæты скъолаты ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнджытæ, Анахарсисы номыл республикон библиотекæйы директор Кокойты Валерия, горæтон централон библиотекæйы директор Прокопенко Ирæ, нæ горæты 2-æм ас-туæккаг скъолайы æмæ гимнази «Рухс»-ы ахуыргæнинæгтæ.

Мадзал бацæуæн ныхасæй байгом кодта æвзæнгты республикон библиотекæйы директор Тототы Ленæ: «Бузныг зæгъын сымахæн, абон рæстæг кæй ссардтат æмæ нæ бæрæг-бонмæ кæй æрбацыдыстут, уый тыххæй. Хуыцау зæгъæд æмæ ахæм хорз мадзæлттæм цы æмбырд кæнæм иууылдæр. Бузныг, абон презентаци цы чиныгæн ис, уый аразджытæн». Уый фæстæ ныхасы бар радта Гæбæраты Юрийæн:

«Уæ ног бынаты кусын æмæ цæрынæй бафсæдут. Мæнæ цы чиныджы тыххæй æрæмбырд стæм, уый тыххæй та æппæты фыццаг бузныг зæгъын, чи йыл бафыдæбон кодта, уымæн — Хъазиты Мелитонæн. Ирыстоны фысджытæ сæ кæрæдзи æнæуый дæр зонынц, фæлæ йæ хорздзинад уый мидæг ис æмæ ацы чиныг сæйраджыдæр хъæуы, Ирыстоны истори чи иртаса, Ирыстоны фысджытыл чи фысса, литературон куыст чи кæна, уыдоны. Уымæн æмæ дзы ссарæн ис алы фыссæджы биографийæн дæр. Стæй ма дзы сæйраг хорз уый ис æмæ кæй сты алфавитмæ гæсгæ нæ, фæлæ кармæ гæсгæ. Мæнмæ гæсгæ мыхуыры хъуыддагæн йе ’гъдау афтæ у æмæ алыхатт дæр вæййы алфавитмæ гæсгæ, фæлæ иугæр ныхас цæуы Ирыстоны фысджытыл, уæд афтæ хуыздæр у, уымæн æмæ ирон адæммæ ранымад алфавитмæ гæсгæ нæ уыд, фæлæ хистæрæй кæстæрмæ.

Нæ зонын, кæй хъуыды уыд, мæнмæ гæсгæ Мелитоны фæндон уыд, чизоны ма Тотрадз дæр йæ хъуыды загъта уый фæдыл. Афтæ кæй у, уый мын мæ зæрдæ тынгдæр бакъуырдта. Раст уый мидæг ис йæ ирондзинад. Йæ хорздзинад ма, æмæ дæ Ирыстоны фысджытæй чи бахъæуа, уый ссардзынæ ацы чиныджы, иннæ ахæм дзы алы фыссæгæн дæр ис йæ биографи, йæ зонæнтæ, цы сфæлдыста, цы ныффыста, уыдон иууылдæр. Иууыл хуыздæр та уый у, æмæ фыссæгæн йæхи тыххæй фыст цы æрцыд, уыдон дæр сты чиныджы æмæ дæ сæ агурын куы бахъæуа, уæд дзы нысан сты, кæцы азы æмæ кæцы мыхуыры органы, кæцы газеты æрцыд мыхуыр, уый дæр. Иу дзырдæй Хъазиты Мелитон æмæ Бибуаты Иринæ бакодтой, саргъгæнæн дæр кæмæн нæй, ахæм стыр куыст».

Дыгъуызты Лианæ, нæ горæты 6-æм астæуккаг скъолайы ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг: «Стыр бузныг зæгъын Мелитонæн. Ацы чиныг махæн, ирон æвза-джы ахуыргæнджытæн у уæзгæ хуын, уымæн æмæ скъолайы программæйы арæх бахъæу-дзæн йæ сæр. Ацы чиныг у ахæм диссаджы чиныг æмæ нæ цыдæриддæр бахъæуа, уыдон дзы иууылдæр ссардзыстæм. Уый махæн стыр лæвар, стыр пайда у, уымæн æмæ ахуыргæ-нæгæн йæ кусæнгарз, йæ хотых сæйраджыдæр чиныг у. Æрмæст скъолатæн æй нæ балæ-вар кодта, фæлæ скъолайы ирон æвзаджы ахуыргæнджытæй алкæмæндæр æмæ дзы уый тыххæй фестæм уæлдай бузныг. Ноджыдæр дын дунейы фарн радтæд тых, бирæ азты нын æнæнизæй фæллой кæн».

Дзеранты Джульеттæ: «Фыццаджыдæр мæ раарфæ кæнын фæнды Мелитонæн, ахæм хорз лæвар нын кæй бакодта, уый тыххæй. Ацы фæстаг рæстæджы нæ æгæр тынг сбуц кодта йæ лæвæрттæй æмæ мын тынг æхсызгон у. Дзурынц, зæгъгæ, чиныг хъæуæг у ахуыр-гæнджытæн, фæлæ йæ мах куы райстам, уæд иу астæй амбырд стæм библиотекæйы æмæ йыл фæцин кодтам, махæн дæр тынг пайда у ацы чиныг. Абон чиныджы презентацимæ Цæгат Ирыстонæй дæр хъуамæ æрцыдаиккой, фæлæ бæрæг аххосæгтæм гæсгæ не ’рцыдысты, æндæра нæ абоны мадзал ноджы рæсугъддæр уыдаид….. Сæ цæрæнбон бирæ Мелитонæн дæр æмæ Ходы Камалæн дæр, ахæм æнгомæй кæй кусынц, уый тыххæй. Традицион нын сси дыууæ Ирыстоны дæр иумиаг мадзæлттæ уадзын…. Иннæ цæдистæм абаргæйæ Фысджыты цæдис уæлдай активондæр сты. Ацы чиныгыл тынг фæцин кодтам æмæ алкæмæн дæр суыдзæн уæлыстъол чиныг».

Дриаты Нателæ: «Кæй зæгъын æй хъæуы, ацы чиныджы рацыд алкæмæндæр æх-сызгон у. Фæлæ, æвæццæгæн, библиотекæйы кусджытæй æхсызгондæр никæмæн уыд, уы-мæн æмæ-иу мах нывæзт куы арæзтам, уæд-иу нын нæ фысджыты биографитæ, цы ныффыстой, уыдон агуринаг уыдысты. Фæлæ ныр ис ахæм чиныг, цыран мах ссардзыстæм алцыдæр».

Биазырты Аллæ, филологон зонæдты кандидат, доцент: «Мелитон ацы чиныгæй уæзгæ хуын бахаста ирон литературæйы хæзнадонмæ. Чиныгæн ис бæрæгуатон характер, ома, дзы сты фыссæгæн йæ биографи, фыссæг йæхæдæг цы ныффыста æмæ йын йæхиуыл дæр цы ныффыстой. Уый у тынг ахсджиаг æмæ æнæмæнгхъæуæг. Ацы чиныгæн йæ хорз-дзинад, кæй æрбамбырд кодта дыууæ Ирыстоны фысджыты биографитæ æмæ зонæнтæ. Æрмæст ирон æвзаджы дæснытæн, литератортæн ахъаз нæу, фæлæ ма алы фадыджы кусджытæн дæр. Чиныг ма мæ зæрдæмæ уымæн фæцыд æмæ уартæ суанг классиктæй райдайгæйæ ам кæй сты нырыккон фысджытæ дæр æмæ, чысыл чи ныффыста уыдон дæр. Сты дзы уырыссаг фысджытæ дæр. Фыссæг кæцыфæнды нацийы минæвар ма уа, уæддæр ирон адæмы хъуыдытæ, идеологи куы æвдиса, Ирыстоны цардыл куы фысса, уæд ын йе сфæлдыстад хъæуы ахуыр кæнын. Тынг ахсджиаг чиныг у. Стыр бузныг йæ аразджытæн».

Зассеты Зарæ, 9-æм скъолайы директор: «Ацы чиныг ахсджиаг чиныг у æмæ хъуамæ уа алы ирон хæдзары дæр. Саргъгæнæн дæр кæмæн нæй, ахæм хæзна у. Æрмæст ирон æвзаджы ахуыргæнджытæн нæ, фæлæ стыр æххуыс фæуыдзæн уырыссаг æвзаджы ахуыргæнджытæн дæр. Уыдон чиныджы ссардзысты уырысссг æмæ ирон фысджыты аналогон фæзындтытæ. Сывæллонæн йæ хæдзары ацы чиныг куы уа, уæд ын æнцондæр уыдзæн фыссæджы биографи сахуыр кæнын. Стыр бузныг де ’ввæллайгæ куысты тыххæй, Мелитон».

Гæбæраты Фатимæ, Колыты Аксойы номыл паддзахадон Аивæдты лицейы ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг: «Чиныг кæд уырыссаг æвзагыл у, уæддæр мæ зæрдæмæ тынг фæцыд. Мæн ныфс ис, иронау дæр кæй рацæудзæн. Стыр бузныг мæ фæнды зæгъын, абон ардæм цы кæстæр фæсивæд æрбацыд, уыдонæн. Ахæм мадзæлттæм хъуамæ арæхдæр цæуой æмæ афтæмæй зонгæ кæной нæ куырыхон адæймæгтимæ, фысджытимæ. Дыууæ Ирыстоны фысджытæ дзы кæй сты, уый нысан кæны иу къахдзæф та кæй сарæзтам дыууæ Ирыстоны баиу кæнынмæ. Мæ бæллиц у, цæмæй æввахс рæстæджы чиныг иронау дæр рацæуа æмæ уый тыххæй хъуамæ нæ фæндон фехъусын кæнæм нæ Хицауадæн».

Тедеты Циалæ, 2-æм астæуккаг скъолайы ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг: «Мелитоны мах зонæм куыд алыварсон фыссæг, афтæ. Тынг мæ зæрдæмæ фæцыд чиныг. Дыууæ Ирыстоны фысджытæ кæй баиу сты, иу цæдис кæй сарæзтой æмæ сæ мадзæлттæ иумæ кæй уадзынц, уый дæр стыр къахдзæф у. Ходы Камалы райгуырæн бон дæр дыууæ Ирыстоны иумæ сарæзтой. Тынг фыдæбон кодтам, кæдæм-иу нæ ацыдыстæм литературæ агурæг, цæмæй нæ сывæллæтты арфдæр базонгæ кæнæм чиныгæй дарддæр æн-дæр фысджыты сфæлдыстадимæ дæр. Чиныг мæ зæрдæмæ уæлдай тынг дæр фæцыд, æмæ дзы дыууæ Ирыстоны фысджыты биографитæ æмæ сфæлдыстадон зонæнтæ кæй сты.

Кокойты Валерия: «Ирыстоны интеллигенцийæ алкæмæндæр тынг æхсызгон уыд ацы чиныджы рауагъд. Мах, библиотекæйы кусджытæ, уæлдай тынгдæр фæцин кодтам. Уы-мæн æмæ нæ мадзæлттæ ауадзыны рæстæджы арæх бахъæудзæн. Æнæ чиныг, æнæ фыссæг нæ куыстæн нæй гæнæн. Ацы чиныг уырыссаг æвзагыл рацыд, фæлæ, æгæрыстæ-мæй, æндæр æвзæгтыл дæр куы рацæуид, уæд ноджы хуыздæр уаид. Уадз, æмæ ирон адæмы сфæлдыстадимæ зонгæ кæной æндæр нацитæ дæр. Стыр бузныг».

Хъазиты Мелитон: «Ацы чиныг фыццаг зæрватыкк нæу, уымæн æмæ бафæлвæрдтытæ бирæ хæттыты уыд. 1957 азы Гафез æмæ Джусойты Нафи рауагътой „Писатели Советской Осетии“, уый дæр уырыссаг æвзагыл, фæлæ дзы тынг цъус фысджытæ бахаудтой. Уый фæстæ 1967 азы Хуссар Ирыстоны фысджытæ рауагътой чи-ныг æмæ дзы уæд уыдысты, чи фæзиан, уыдон дæр, стæй литературæйы зиуæттæ, стæй ма æнæуый чи фыста, стæй æвзонг фысджытæ дæр, нырма фысджыты цæдисы уæнгтæ чи нæ-ма уыдысты, уыдон дæр. Цæгат Ирыстоны дæр иу хатт рауагътой „Писатели Северной Осетии“, фæлæ уый фæстæ дыккаг рауагъд куы арæзтой, уæд Дзуццаты Хадзы-Мурат Фысджыты цæдисы сæрдарæй куыста æмæ йæм мæ цуры фæдзырдтой Цæгатæй, цæмæй иумæ рауадзой чиныг. Уæд нæм бирæ уыд литературон критиктæ, зонадон кусджытæ, фæлæ сын чиныг рауадзын нæ бантыст. Ацы чиныг „Ирыстоны фысджытæ“ раджы арæзт æрцыд, уартæ иу 6-7 азы размæ, фæлæ йæ ра-уадзынæн финансон фæрæзтæ нæ уыд. Ныр дæр Мæскуыйы рамбылдта грант æмæ йæ уыцы æхцайæ рауагътой. Йæ аразыны рæстæджы фысджыты цæдисы уæнг чи нæ уыд, уыдон дзы нæ бахаудтой, фæлæ иумæйагæй сисгæйæ у иууыл æххæстдæр чиныг. Кокайты Тотрадз дæр тынг бацархайдта, цæмæй чиныг рацыдаид, грант дæр уый фæрцы æмæ рауагъдады директор Козырты Жаннæйы фæрцы рамбылдта.

Фысджытæ алфавитмæ гæсгæ дæр хъуамæ уыдаиккой, афтæмæй æнцондæр уаид се ссарын, æнæуый раст у, кармæ гæсгæ кæй сты, уый. Бацархайын хъæуы, цæмæй тагъд рæстæджы рацæуа ирон æвзагыл дæр. Раст загътат, бирæ бафыдæбон кодтон ацы чиныгыл, фæлæ мæ фыдæбоныл фæсмон нæ кæнын, уымæн æмæ алкæйы зæрдæмæ дæр фæцыд. Нæ куыстæн нын ахæм стыр аргъ кæй скодтат, уый тыххæй стыр бузныг сымахæн дæр».

Чиныджы тыххæй ма сæ хъуыдытæ загътой 3-æм астæуккаг скъолайы æмæ гимнази «Рухс»-ы ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнджытæ Мамиты Ларисæ æмæ Мæргъиты Зæринæ, афтæ ма раугъдад «Хуссар Аланийы» директор Тедеты Валя дæр.

ДЖИОТЫ Екатеринæ