Æбæлвырд сты адæймагæн йæ царды фæндæгтæ, райсом æм цы æнхъæлмæ кæсы, йæ хъысмæт куыд рауайдзæн, уый зонæг ничи у. Нæ зыдта Григори Нелюбов дæр, хъысмæт ыл рахæтдзæнис, уый. Афтæмæй та гæнæн уыдис æмæ суыдаид планетæйы фыццаг космонавт. Æмæ кæд фыццаг не ссис, уæддæр æртыккаг хъуамæ суыдаид…
Нелюбов Украинæйы, Запорожьейы горæты райгуырд. Йæ сабион бонтæй фæстæмæ хъуыды кодта космосыл, кæд уырдæм ничима атахт, уæддæр, уарзта фантастикæ, стыр цымыдис æм æвзæрын кодта астрономи. Арвмæ фыццаг къахдзæф сарæзта, фарастæм къласы ма куы ахуыр кодта æмæ ма уыимæ Запорожьейы аэроклубмæ дæр ахуыр кæнынмæ куы бацыд, уæд. Дарддæр сахуыр кодта æфсæддон-денджызон авиацион ахуыргæнæндоны, службæ кодта денджызон авиацийы.
Уыцы рæстæджы, бæлвырддæрæй та – 1959-1960 азты арæзт цыдис ССР Цæдисы космонавтты фыццаг отряд. Аразгæ та йæ кодтой стыр сусæгдзинады уавæрты. Космосмæ атæхыныл адæмы ‘хсæн кой уæд бынтондæр нæ уыдис. Бархионтæн дзырдтой, зæгъгæ сæ æвзарынц ног техникæ фæлварыны тыххæй. Æвзаргæ та сæ кодтой куынæггæнæг авиацийы æндæр æмæ æндæр æфсæддон хæйтты. Æдæппæт ныхас кодтой æмæ сахуыр кодтой 3461 тæхæджы хисæрмагонд хъуыддæгтæ. Уыдонæй 206 адæймаджы фæхуыдтой Мæскуымæ кæронбæттæн медицинон басгæрсты ацæуыны тыххæй. Фæлæ уыдонæй дæр алкæмæ нæ бахудт космонавты отрядмæ бахауыны амонд. Равзæрстой дзы 29 тæхæджы æмæ уы-донæй дæр 9 тæхæджы сфаудта мандатон къамис. Уымæн æмæ фидар æнæниздзинадæй дарддæр ма хъуыдысты æнæлаз, сыгъдæг анкетон зонæнтæ дæр.
Космосмæ фыццаг атахтмæ цæттæ кæнын райдыдтой æхсæз космонавты, фæлæ атахты рæстæг кæй феввахсдæр хъуыд, уымæ гæсгæ æппæт тыхтæ дæр здæхт æрцыдысты æртæ космонавты трениров-кæ кæнынмæ. Уыдон та уыдысты Юри Гагарин, Герман Титов æмæ Григори Нелюбов. Афтæ Григори ссис, фыццаг чи хъуамæ атахтаид космосмæ, уыдо-нæй сæ иу. Чи сæ атахтаид фыццаг, уый ничи зыдта, суанг 1961 азы 10 апрелмæ. Ацы кандидатты паддзахады сæргълæууæг Никита Хрущевмæ куы бавдыстой, уæд уый загъта, зæгъгæ, нæй гæнæн Нелюбов суа фыццаг космонавт, Любов, зæгъгæ, куы уыдаид… Афтæмæй скъуыддзаг æрцыд, космосмæ фыццаг кæй хъуамæ атахтаид Юри Гагарин. Герман Титов æмæ Григори Нелюбов та систы йæ дублертæ. Официалонæй Гагарины кандидатурæ фидар æрцыд 10 апрелы. Уæд ын радтой Æфсæддон-уæлдæфон тыхты космонавты №1-æм бæлвырдгæнæн, дыккаг лæ-вæрд æрцыд Герман Титовæн æмæ æртыккаг номыр та – Григори Нелюбовæн.
Фыццаг космикон отряды номхыгъды алфавитмæ гæсгæ Нелюбов уыд æртындæсæм. Æмæ ацы нымæц æнамонд кæй у, ууыл кæд æууæндæн ис, уæд уый комкоммæдæр хауы ацы адæймагмæ. Атахт фыццаг хатт адæймаг космосмæ, уыцы аз 6 августы атахт дыккаг номыр космонавт дæр. Григори фæтыхджындæргонд режимы йæхи цæттæ кодта. Æнхъæлмæ каст йæ атахты рæстæгмæ. Уый стыр кад кодта космонавтикæйы «фыд» Сергей Королевæн æмæ йæ стыр ныфс уыдис, йæ ныхас, зæгъгæ, иууылдæр атæхдзыстут, кæй сæх-хæст кæндзæнис.
1961 азы ноябрмæ план цыдис космосмæ æртыккаг атахт – Нелюбовы атахт, фæлæ уый ивд æрцыд, кæд космонавтты цæттæгæнæн центр æгасæйдæр ууыл куыста, уæддæр. Зындгонд куыд у, афтæмæй ССР Цæдис æмæ АИШ уыцы рæстæджы тынг ерыс кодтой космос басæттын æмæ иртасыны хъуыддаджы. ССР Цæдис фæразæй æмæ адæймаджы фыццаг арвыста космосмæ. Уый фæстæ Хрущевмæ бахатыдысты, цæмæй космонавтты къорды дæр Советон Цæдис фыццаг арвита космосмæ, уымæйдæр – интернационалон къорды. Æмæ уæд Нелюбовы разæй фесты цыппæрæм номыр чуваш Андриан Николаев æмæ фæндзæм номыр, украинаг Павел Попович. Дарддæр та развæдсгæрсты зонæнтæй рабæрæг, АИШ сæхи кæй цæттæ кæнынц сылгоймаджы космосмæ арвитынмæ. Æмæ тагъдыл цæттæ кæнын райдыдтой Валентинæ Терешковайы. Нелюбовы та иуварс алæууын кодтой.
Æмæ та ноджы хъысмæты иу цæф. Скъуыддзаг æрцыд дыууæ космикон науы космосмæ ауадзын. Атæхынмæ цæттæ кодтой авд адæймаджы, кæцыты ‘хсæн уыдис Нелюбов дæр. Уыдонæй хъуамæ равзæрстаиккой дыууæйы. Фæлæ та уыцы дыууæйæ дæр сæ иу уый нæ разынд.
Ахæм æндыгъд нуæрттæхалæг уавæр æнæфæзынгæ нæ фæцис йæ медицинон бæрæггæнæнтыл. 1963 азы йæ арвыстой отпусчы æмæ уыцы рæстæджы æрцыдис инцидент æфсæддон патрулимæ, кæцы йын бынтондæр сæхгæдта йæ фæндаг космосмæ. Инциденты хайадисджытæ уыдысты æртæйæ – æртæ дæр космонавтты отрядæй – Нелюбов, Аникиев æмæ Филатьев. Рапорт сыл ныффыстой фыццаг советон космонавтты цæттæгæнджыты къухдариуæггæнæг æмæ организатор инæлар М. П. Каманинмæ. Йæ фæстиуæг – æртæйы дæр рацух кодтой космонавтты отрядæй.
Нелюбовы райдианы службæ кæнынмæ арвыстой Кубанмæ «цæмæй хæдтæхæгыл тæхыныл ногæй фæцайдагъ уыдаид». Уый фæстæ ахауд дард Приморьемæ, цыран службæ кодта полчы парашютон-десантон службæйы хистæрæй. Йемæ акодта йæ бинонты дæр. Цы бынаты цардысты, уым уыдис æрмæстдæр аэродром æмæ цыппар корпусы тæхджытæ æмæ техниктæн. Дарддæр сæ алыварс уыдис тайга. Йæ цардæмбал тыхст ахæм уавæрты, фæлæ йæ Григори сабыр кодта, Приморье, зæгъгæ, хорз быдыр у æцæг тæхæгæн.
Йемæ чи службæ кодта, уыдоны ныхæстæм гæсгæ уый тахтис алкæмæй хуыздæр. Фыццаг уый сфæлвæрдта ам ног хæдтæхæг МиГ-21. Мæскуыйы цур Жуковскийы цы конкурс уагъд цыдис тæхджытæ-фæлварджытæ æвзарыны фæдыл, уым хайад исгæйæ, равдыста диссаджы æвзыгъддзинæдтæ æмæ йын загътой, кæй йæ райстой æмæ цæмæй Приморьейæ рацæуа. Фæлæ йын цасдæр рæстæджы фæстæ фехъусын кодтой, тæхджыты-фæлварджыты дæлхаймæ йæ кæй нæ райсдзысты, æфсæддон хай реконструкци кæй цæуы, уымæ гæсгæ. Уæд ма Нелюбов сфæлвæрдта космонавтты отрядмæ ногæй бацæуыныл. Атахт Мæскуымæ, фембæлд Каманин æмæ Гагаринимæ. Уыдон æй хъуамæ фембæлын кодтаиккой Сергей Королевимæ – уый йын стыр аргъ кодта. Фæлæ фембæлд нæ рауад – Королев æнæрæстæджы фæзиан. Уыимæ Нелюбовæн ахуыссыд йæ фæстаг ныфс космонавтты отрядмæ ногæй бацæуыны тыххæй.
Афтæ, йæ удæй арт чи цагъта, космосмæ фæндагыл æппæт фæлварæнтыл дæр чи рацыд æмæ а-ныр чи хъуамæ атахтаид, уый уыцы фæндагæй иуварс аззадис. Хъысмæт йæ ныхмæ кæд архайдта æмæ йын йæ цæфтæ кæд урæдта, уæддæр сын фæстагмæ нал сфæрæзта. Дзурынц, зæгъгæ, нозтыл дæр фæцайдагъ. Сергей Королевы фæзианæй, уый та уыд 1966 азы 14 январы. Мæйæ фылдæр рацыд, афтæ æр-хæццæ йæ царды кæрон Григори Нелюбовæн дæр. Дардхурскæсæны æфсæнвæндаджы Ипполитовкæ-йы станцы æфсæнвæндагон хидыл бахауд поезды бын. Абон дæр нæ рабæрæг сты йæ мæлæты уавæртæ. Ис алыгъуызон верситæ, фæлæ йæ цардæмбалы ныхæстæм гæсгæ йæ цардыл йæ къух систа йæхæдæг. Поезды тыхджын цæф æй аппæрста цалдæр дæс метры фæрсæрдæм.
Григори Нелюбовæн ис дыууæ ингæны. Иу – Приморскы крайы Кремовойы хъæуы, иннæ та йæ райгуырæн Запорожьейы. Ардæм ын, цы бынаты фæмард, уым йæ таугæйдзаг сыджыт æмæ йæ ингæнæй сыджыт æрласта йæ цардæмбал.
Æрмæг бацæттæ кодта
Биазырты Роланд
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.