«Фыдыбæстæйы хъахъхъæнджытæ нæ мæлынц»

Нæ горæты 5-æм астæуккаг скъолайы уагъд æрцыд мысæн мадзал «Фыдыбæстæйы хъахъхъæнджытæ нæ мæлынц», зæгъгæ, ахæм номимæ. Мадзал бацæттæ кодта ацы скъолайы ахуыры хайы сæргълæууæг, 7 къласы къласгæс Бежанты Мананæ йæ хъомылгæнинæгтæ – Ирыстоны хъайтар Тасойты Иналы номыл скъолайы цур ногдзауты организаци «Ногдзау»-ы  къорды ногдзаутимæ. Мадзалы сæйраг нысан уыд гуырдзиаг-ирон хæсты райдианы фыццаг амæттæгтæ Коцты Григори, Бæгъиаты Станислав, Тасойты Инал, Цхуырбаты Ростик æмæ Габойты Мураты рухс нæмттæ ссарын.

Мысæн мадзалмæ æрбацыдысты Тасойты Иналы мад Бекъойты Тамарæ, Бæгъиаты Станиславы идæдз Пухаты Иннæ, Коцты Гришайы лæппутæ Димитр æмæ Руслан, Цхуырбаты Ростикы хотæ Розæ æмæ Нелли, йе ‘фсымæр Станислав, РХИ-йы Ахуырад æмæ зонады министрады минæвæрттæ, ацы министрады хъомылад æмæ уæлæмхас ахуыры хайады хистæр Джиоты Эльзæйы сæргълæудæй, скъолайы  директор Туаты Мадинæ æмæ ахуыргæнджытæ.

Мадзал байгом кодта йæ организатор Бежанты Мананæ. «7-æм «б» къласы ахуыргæнинæгты ногдзауты къорд, кæцы ныр æртæ азы хæссы Тасойты Иналы ном, бацæттæ кодтой мысæн мадзал, цæмæй ноджы иу хатт æрымысой ирон адæмы дыккаг геноциды фыццаг амæттæгты рухс нæмттæ. Райгуырæн бæстæ чи бахъахъхъæдта, уыдон бирæ сты, фæлæ знаджы къухæй фыццаг чи фæмард, уыдон уыдысты ацы цæрынхъуаг хъайтартæ, кæцытæ æнусон æнцойад ссардтой 5-æм скъолайы кæрты æфсымæрон уæлмæрды. Тасойты Инал уыд не скъолайы рауагъдон. Уый йе ‘взонджы æвæлмас азты хъуыды дæр никуы акодтаид, æмæ йе ‘мбæлттимæ, футболæй хъазгæйæ, пуртийы фæстæ кæм ралидз-балидз кодта, уыцы футболон быдыры кæй ссардзæн æнусон æнцойад. Æнусон кад  – уыдонæн», – загъта уый.

Ахуыргæнинæгтæ дзырдтой 1920 азы æмæ 1989-2008 азты геноциды цауты тыххæй. «1920 азы гуырдзиаг тыхæйисджытæ массон æгъдауæй куынæг кодтой ирæтты æмæ сæ сырдтой сæ фыдæлты зæххæй. Ацы геноцид ахаста бирæ адæмы цард, уыцы нымæцы – сывæллæтты, сылгоймæгты æмæ ацæргæ адæймæгты  цард дæр. Æппæт уыцы æбуалгъы цаутæ фæлхатт æрцыдысты 70 азы фæстæ. 1989 азæй райдыдта ирон адæмы дыккаг геноцид, кæцы аххæссыд 20 азы дæргъы. Тынг бирæ сты, гуырдзыйы къухæй чи рафтыд, уыдон, фæлæ ацы фондз адæймаджы уыдысты фыццаг амæттæгтæ æмæ сын абон мысæм сæ рухс нæмттæ.

1991 азы 6-æм январы райсом раджы горæтыл айхъуыст æвирхъау хабар. Цхинвалы цæрджытæ сæ тæккæ фынæйыл куы уыдысты, уæд гуырдзиаг лæгмартæ та Уæрæсейы мидæггагон æфсæдты дæлхайы командæгæнæг-уæйгæнæг инæлар Малюшкины гадзрахатон архайды руаджы маргджын кæлмытау æнæнхъæлæджы æрбахылдысты Цхинвалмæ. Уынгтæ бæз-бæз кодтой æнæзонгæ, æнæдаст хотыхджынтæй, сæ уæлæ милицийы дарæс, афтæмæй. Кæуыл дзы уыд иу пъагон, кæуыл – дыууæ, фæлæ æндæр æмæ æндæр чины нысæнттимæ. Семæ уыдысты сæхи хуызæн стыр хъыхъхъаг куыйтæ. Фæтк æвæрынмæ, дам, æрбацыдыстæм æмæ бацахстой горæты уынгтæ…

Бынтон уынгæджыйы уавæры бахаудтой ирон хъайтар лæппутæ, уыдоны бахъуыд сæ Райгуырæн зæхх бахъахъхъæныны сæр. 6-æм январы знаджы нæмыгæй фæмард милицийы старшинæ Коцты Гриша. 7-æм январы та гуырдзиаг тыхæйисджыты къухæй фæмард сты Габойты Мурат æмæ Бæгъиаты Станислав. 1991 азы 8-æм январы хъæбатырæй фæмард, йæ фыдыбæстæ æнæкæрон уарзтæй чи уарзта,уый – йæ радтæг адæмы аккаг фырт, патриот Тасойты Инал (Коммунист). Уыцы аз Инал 18-æм январы хъуамæ банысан кодтаид йæ 30 азы юбилей, фæлæ… Ацы аз ыл сæххæст  уыдаид 60 азы», – дзырдтой ахуыргæнинæгтæ.

Æрæмбырдуæвджыты раз раныхас кодта Коцты Гришайы æмбал булкъон Хуыбылты Руслан. «Коцты Гриша уыд милицийы иттæг хорз кусæг.  Йæ алы хъуыддагæй дæр уыд цæвиттойнаг. Нырма куыста уголовон фæдагуырды управленийы, уый фæстæ та – мидхъуыддæгты управленийы экспертæй. Суыдаид булкъон, фæлæ… 5-æм скъолайы ахуыргæнджытыл дæр уæззау дуг ныккодта, бирæ цæссыг фæкалдтой цæрынхъуаг хъæбултыл», – загъта уый.

Ныхасы рацыд  Ходты Рудольф: «Гриша уыд ме ‘мбæлттæн сæ хуыздæр. Иу бон дæр æнæ кæрæдзи нæ фæрæзтам. Йæ амæлæты боны дæр хъуамæ фембæлдаиккам æмæ æруынаффæ кодтаиккам нæ дарддæры архайдтыты тыххæй, фæлæ йыл йæ хъысмæт сайдæй разылд».

Цыбыр разынд Ирыстоны хуыздæр инженертæй сæ иу – Бæгъиаты Станиславы цард дæр. Йæ Райгуырæн бæстæйы æцæг патриот бæллыд амондджын сабыр цардмæ, фæлæ уый нал федта, йæ чысыл сабитæ куыд рæзтысты, уый. Нæ федта йæ радтæг Ирыстоны сæрибар æмæ хæдбарæй.

Знаджы нæмыг аскъуыдта Цхуырбаты Ростикы цард дæр. Лæппутæ посты лæууыдысты æмæ сæ  гуырдзиæгтæ БРДМ-æй фæстæрдыгæй æхсын райдыдтой. Фæмард Цхуырбаты Ростик. Уый уыд уæгъдибар хъæбысхæсты иттæг хорз тренер. Схъомыл кодта бирæ хорз спортсменты æмæ сæ уыд сæрыстыр. Ростикæн дæр Тасойты Иналау нæ уыд цардæмбал, нæ банкъардтой хъæбулы уарзт. Дыууæ дæр æвæстаг фесты.

 Йе ‘фсымæры тыххæй йæ мысинæгтæ радзырдта Ростикы хо Цхуырбаты Розæ. Пухаты Иннæ дæр æрымысыд йæ цардæмбал Бæгъиаты Станиславимæ йæ амондджын царды бонтæ.

Мадзалы ма раныхас кодтой Джиоты Эльзæ, Тедеты Нона, Уалыты Розæ æмæ æндæртæ. Тасойты Иналы мад Бекъойты Тамарæ бузныджы ныхæстæ загъта мадзалы организатортæн. «Æз 5-æм скъолайы кæрты нæ уагътон ингæн скъахын, зæгъын, сывæллæттæ ма кæм хъаздзысты. Уæд хъуыды дæр нæ акодтаин, скъолайы кæрты æнæхъæн уæлмæрд сырæздзæн, ууыл».

Ахуыргæнинæгтæ кастысты хъайтартыл фыст æмдзæвгæтæ, азарыдысты патриотон зарæг «Цхинвал», сæххæст кодтой ирон кафт. Æрæмбырдуæвджытæ, иу уысм æмырæй алæугæйæ, ссардтой фæмардуæвджыты рухс нæмттæ. Скъоладзаутæ венок æмæ дидинджытæ сæвæрдтой хъайтарты ингæныл. Уый фæстæ сывæллæттæ æрбахастой тырыса ногдзаутыл фыст зарæджы зæлты бын. Традицимæ гæсгæ ахуырадон уагдоны  ахæм патриотон мадзæлтты рæстæджы сывæллæттæ ист æрцæуынц пионерты организаци «Ногдзау»-ы рæнхъытæм. Цытджын ардбахæрды фæстæ ахуырдзаутыл бабастой сырх галстуктæ.

    Кæронбæттæны раныхас кодта 5-æм астæуккаг скъолайы директор, РХИ-йы сгуыхт ахуыргæнæг Туаты Мадинæ. «Бузныг зæгъын мадзалы организаторæн, фæмардуæвæг хъайтарты рухс нæмттæ радон хатт кæй ссардтам, уый тыххæй. Ацы мысæн изæр баст уыд æртæ нысаниуæгджын бонимæ: 23 февраль – Фыдыбæстæ хъахъхъæнæджы бон, Тасойты Иналы 60 азы юбилейимæ æмæ 2020 азы РХИ-йы ирон адæмы геноциды азæй расидт кæй æрцыд, уыимæ. Ахæм мадзæлтты фæрцы рæзгæ фæлтæр ахуыр кæнынц Фыдыбæстæ уарзыныл, патриотизмыл. Уадз, рæзгæ фæлтæр зоной, дæргъвæтин азты дæргъы сæ дадатæ, нанатæ, сæ ныйййарджытæ цы уæззау бонтæ æмæ азтæ фервыстой, уыдоны тыххæй», – загъта Туаты Мадинæ.

Банысан кæнын хъæуы уый дæр, æмæ стъолыл æвæрд кæй уыдысты гуырдзыйы фыццаг амæттæгты портреттæ, сæ бинонтимæ ист къамтæ, дзыллон информацийы фæрæзты сыл уацтæ мыхуыр кæм æрцыдысты, уыцы газеттæ. Мадзалы рæстæджы экраныл æвдыст цыдысты фыццаг амæттæгты нывтæ. Сыгъд мысæн цырагъ. Фæмардуæвджыты хиуæттæн мадзалы организатортæ балæвар кодтой дидинджытæ. Кæронбæттæны мысæн изæры хайадисджытæ иумæ систой зæрдылдарæн къам. Æнкъард мадзалæй æрæмбырдуæвджытæ кæд æрхæндæгдзинады æнкъарæнтимæ здæхтысты, уæддæр бузныгæй баззадысты мысæн изæры организатортæй, фыццаг амæттæгты  нæмттæ радон хатт кæй ссардтой, уый тыххæй.

ДЖИОТЫ Екатеринæ