Фаг у цъыфкалæн æмæ хахуыртæ кæнынæн

Фæстаг 4-5 азы дæргъы Хуссар Ирыстонæн сæ хъуыддæгтæ цæуынц сæхи фæндиаг, арæзт, æндидзыд цæуынц республикæйы нысаниуæгджын объекттæ, уыцы нымæцы царды дадзинтæ – фæндæгтæ дæр. Кæй зæгъын æй хъæуы, æндидзыд цæуынц не ‘взонг республикæйы районтæ дæр, бирæбæрцæй хуыздæр кæнынц куыд горæтты, афтæ хъæууон цæрджыты цардуагон уавæртæ. Хуссар Ирыстон рæзты фæндагыл кæй ныллæууыд, уый, кæй зæгъын æй хъæуы, нæ цæуы ирон адæмы цæрæнбонты «хорзмæбæлджыты» зæрдæмæ. Æмæ уымæ гæсгæ рæстæгæй рæстæгмæ иуæй-иу дзыллон информацион фæрæзты фæзынынц, бынду кæмæн нæ вæййы, ахæм алыгъуызон критикон уацтæ.

Цæвиттон, æрæджы радио «Эхо Кавказа»-йы фæзынд, бынтондæр бындур кæмæн нæй, ахæм цъыфкалæн æрмæг Ленингоры районы тыххæй. Мурат Гукемуховы æрмæджы «Памятник неуместности»-йы, сæрмагондæй дзырдæуы: «Ленингоры районы фæуд кæны гуырдзиаг агрессийы амæттæгты цырты монтаж. Æввахс рæстæджы монумент официалонæй байгом уыдзæн. Бирæтæ нымайынц, зæгъгæ, ацы цырт хъуамæ æвæрд уа, уыцы бынаты, цыран уыд ирон-гуырдзиаг конфликт. Районы цæрджытæ куыд дзурынц, уымæ гæсгæ, ацы районы конфликт нæ уыд».

Цырты фæдыл ленингойраг Тамара Меарахъишвили уацхæссæгæн загъта: «Бынæттон цæрджытæ ацы хæстæй цардысты иуварс. Цæмæн хъæуы ацы монумент? Махмæ конфликт нæ уыд».

Фарстæуы, уæдæ кæд Ленингоры районы гуырдзиаг-ирон конфликт нæ уыд, уæд 1991 азы 28-æм апрелы бершуеттаг гуырдзиæгтæ Цъинагар æмæ Гдулеты хъæуты цæрджыты фос атæрынмæ куы æрхъавыдысты, уæд цæмæн амардтой, фыййæуттæм уæзласæн машинæйыл æххуысмæ чи фæзынд, уыдонæй авд ирон æнæаххос æвзонг нæлгоймаджы – Хуыбылты Отар, Дудайты Тенгиз, Хуыбылты Зауыр, Хуыбылты Мурат, Бибылты Гурам, Чертхъоты Славик, Мæргъиты Тотыры. Уæд ма уæззау цæф фæцис Гдулеты хъæуы цæрæг, ныртæккæ дзæнæты бадинаг Хуриты Важа дæр. Уыцы цауы фæстæ нал ссæрæн æмæ æвзонгæй 2009 азы 31-æм декабры адæм сæхи Ног азмæ куы цæттæ кодтой, уæд уый та сау мæрмæ бацыд. 1991 азы 17-æм ноябры Монастеры хъæуы посты лæугæйæ, гуырдзиæгтæй сæ хъæу хъахъхъæдтой фондз ирон лæппуйы – Уалыты Дзамбулат (йе ‘фсæддон дарæс дæр нæма раласта), Уалыты Тенгиз, Хъараты Шалико, Хъараты Арчил, Хуыбиаты Виктор. Уырдæм сæм сау кæлмытау сусæгæй схылдысты гуырдзиаг лæгмартæ æмæ сæ амардтой. 2004 азы октябры мæйы Æмхæццæ контролон фидауынгæнæг тыхты служ-бæгæнджытæ, цъинагайрæгтæ Хацырты Илья æмæ Мæргъиты Иван фæцæйцыдысты Громмæ фидауынгæнджыты постмæ се службæ æххæст кæнынмæ, фæлæ сын нæ бантыст сæ куыстмæ бацæуын, фæндагыл сæ æрцахстой гуырдзиæгтæ æмæ сæ фыдмардæй амардтой. 2008-æм азы августы хæсты рæстæджы гуырдзиæгтæ Цъинагармæ куы бацыдысты, уæд куыройы бабастой æмæ фыдмитæ фæкодтой цъинагайраг Хъуылымбегты Нугзарæн. Хорз уыд æмæ йæ рæстæгыл ссардтой, æндæра уым амардаид уый дæр. Иннæ ахæм ирон хæдзæртты цы æййæфтой хорзæй, уыдон адавтой гуырдзиаг абырджытæ. Цъинагар æмæ Гдулеты хъæуты цæр-джытæ се ‘нахъом сывæллæттимæ цытæ бавзæрстой августы хæсты рæстæджы хъæдты æмбæхсгæйæ, уыдон диссагæн дзуринаг сты. Æдæпптæй Ленингоры районы цæрджытæй гуырдзиаг фашистты къухæй фæмард сты 24 ирон адæймаджы. Кæд дзы гуырдзиаг-ирон конфликт нæ уыд æмæ сæ гуырдзиæгтæ нæ хъыгдардтой, уæд сæ цæрæнбонты фæллæйттæ æмæ цæрæнуæттæ ныууадзгæйæ цæмæн фæлыгъдысты Ленингоры поселочы цæрджытæ, куыд зæ-гъæм, Ленингоры районы уæды райкомы дыккаг секретарь Хуыбиаты Машо, райкомы инструктортæ Хацырты Юля, Хацырты Никъала, ахуыры хайы сæргълæууæг Хетъеты Никъала, ахуыры хайы кусджытæ Хетæгкаты Зауыр, Быценты Нугзар, Аулохты Серго æмæ бирæ æн-дæртæ. Афтæ ма фæлыгъдысты æндæр рæттæм районы хъæуты цæрджытæн сæ фыл-дæр. Районы цæрджытæ стыр бузныг сты Республикæ Хуссар Ирыстоны къухдариуæгадæй, Инвестицион программæйы фæлгæтты Ленингоры поселочы Фыдыбæстæ хъахъхъæнджытæн цырт арæзт кæй цæуы, уый тыххæй.

Тамара Меарахъишвили дзуры, зæгъгæ, дам, районы арæзт ницы цæуы. Кæд, зæгъ, Культурæйы хæдзар арæзт æрцыд, уæддæр, дам, дзы концерттæ æмæ æндæр мадзæлттæ уагъд нæ фæцæуынц. Ацы ныхæстæ бынтондæр сты æнæ бындур. Ацы рæнхъыты автор,  мæ-хæдæг Ленингоры районы администрацийы культурæйы хайады Цъинагары зонæйы сæйраг специалист кæй дæн, уымæ гæсгæ алыхатт дæр вæййын Ленингоры районы Культурæйы хæдзары цы мадзæлттæ уагъд фæцæуынц, уым. Культурæйы хæдзар официалонæй байгом ацы аз 6-æм апрелы æмæ дзы уæдæй фæстæмæ уагъд æрцыд бирæ   алыгъуызон мадзæлттæ, уыцы нымæцы Галаты Барисы номыл Хуссар Ирыстоны зард æмæ кафты паддзахадон ансамбль «Симд»-ы концерт дæр. Хæрзæрæджы ам конкурс «Алания-соло»-йы фæлгæтты уагъд æрцыд концерт. Ленингоры поселочы æмæ Цъинагары Культурæйы хæдзары хæдархайгæ къордтæн ацы конкурсы хорз æнтыстытæ кæй уыд, уымæ гæсгæ уый фæстæ Цхинвалы хайад райстой конкурс «Алания-соло»-йы гала-концерты. Æрæджы Ленингоры поселочы Культурæйы хæдзары «Россотрудничество» та сорганизаци кодта концерт «Моя любимая Россия», зæгъгæ. Районы администрацийы кусджытæ Босыкты Алексейы сæргълæудæй æмæ Культурæйы хæдзары кусджытæ иу нысаниуæгджын боны фæрсты дæр нæ ахизынц, куыд бæрæгбонтæ, афтæ фыдохы бонтæ дæр банысан кæнынц. Ацы аз, 1991 азы 28-æм апрелы æрцæугæ трагедийыл 25 азы кæй сæххæст, уый сæраппонд дæр районы къухдариуæгад уæрæхæй сорганизаци кодта мысæн мадзал, фæмардуæвджыты бинонтæн бакæнынц алыгъуызон æххуыс.

Тамара Меарахъишвили афтæ кæй дзуры, зæгъгæ, районы арæзт ницы цæуы, уый фæдыл та йын зæгъдзынæн, цæмæй йæ цæстытæ дзæбæх бакæна æмæ йæ алыварс акæса, æндæра районы цас арæзт æрцыд. Æмткæй Ленингоры районы арæзт æмæ æндидзыд цы æрцыд, уыдоныл иу уацы æрдзурæн нæй, бирæ кæй сты, уымæ гæсгæ. Тагъд рæстæжы йæ дуæрттæ байгом кæндзæн Цъинагары сывæллæтты ног сцалцæггонд цæхæрадон, кæцы дзуапп дæтдзæн нырыккон домæнтæн.

Уый ма дзуры, зæгъгæ, Босыкты Алексей Ленингоры районы администрацийы сæргълæууæджы бынатмæ бацыд кæнæ Президенты, кæнæ та Мидхъуыддæгты министры руаджы. Æз та зæгъдзынæн афтæ æмæ Босыкты Алексей цæрæнбонты фæкуыста бæрнон бынæтты. Райдианы уый куыста АТК-йы хистæрæй, уырдыгæй раконд æрцыд Хуссар Ирыстоны партийы обкомы сæудæджерадон хайады инструкторы бынатмæ, цыран бакуыста бирæ азты дæргъы, афтæ ма куыста завод «Эмальпровод»-ы директорæй дæр. Кæй зæгъын æй хъæуы, нæ. Иннæ ахæм ма мæ зæгъын фæнды уый дæр, æмæ Республикæ Хуссар Ирыстоны куырыхон Президент Тыбылты Леонид йæхæдæг тынг хорз кæй зоны йæ хъуыддаг, бæрнон бынæтты кæй баурома, уый фæдыл æмæ йæ бынтондæр нæ хъæуынц искæйы «зондамонæн» ныхæстæ. Тамара мастисæн, цъыфкалæн æмæ змæнтæн митæ кæны йæ бынатæй, Ленингоры поселочы сывæллæты сфæлдыстады хæдзары директоры бынатæй йæ районы сæргълæууæг кæй систа, уый тыххæй. Исгæ та йæ уымæн скодта æмæ аккаг нæ уыд уыцы бынаты кусынæн.  Тамара ацæуы Тбилисмæ æмæ йын уым инструкцитæ раттынц районы къухдариуæгадыл цъыфкалæн кæныны тыххæй.

Кæронбæттæны мæ зæгъын фæнды уый, æмæ куыд æппæт гуырдзиæгтæ, афтæ Тамара Меарахъишвили дæр никуы уарзтой, нæ уарзынц æмæ нæдæр бауарздзысты ирон адæмы, уымæн та æвдисæн у, иу æнусы сын цалдæр геноциды кæй сарæзтой, уый дæр. Хуыцау бахизæд, фæлæ та сын ныр дæр гæнæн куы фæуаид ирæтты бафхæрынæн, уæд та… Фæлæ Стыр Уæрæсейы руаджы Хуссар Ирыстоны хъысмæт стыр фыдæбæттæ бавзаргæйæ, аскъуыддзаг, сæхи куыд фæндыд, афтæ æмæ ныр стæм хæдбар паддзахад.

Уалыты Зоя,

РХИ-йы Культурæйы сгуыхт кусæг