Уыдис рæстæг æмæ — иу адæймаг нæ радиоралæвæрдтæм хъусынæй не ´фсæст. Хъуыстам сæм бон æртæ хатты: райсомы 8:15, сихорыл 11:30 æмæ изæры та 17 сахат æмæ 30 минутыл. Уыцы рæстæджы нырма телеуынынад нæма уыд.
Цыфæнды дуджы дæр ног хабæрттæ адæмæн зынаргъ сты, сæ хъус сæм лæмбынæг дарынц. Уæлдай æхсызгондæр та уæд вæййынц хъусджытæн, сæ диктор аив ныхасмæ куы рæхса, ирон аив дзырды дæсны куы уа, уæд.
Уыцы аив дзырды дæснытæ та уыдысты абоны дзæнæты чи бады, уыцы Гайты Евген, Абайты Маирбег, Тедеты Алихан æмæ Куымæридтаты Донара.
Мæ ныхасы сæр абон у нæ театры æрттиваг стъалы, номдзыд актер æмæ зæлдаг æвзаджы хицау Тедеты Алиханыл.
Фыдусы æлгъыстау, нæ интеллигенцийы разагъды фæлтæртæ, суанг Къостайæ абонмæ, царды хайджын нæ фесты, сæ хуымтæ æмæ сæ уыгæрдæнтæ æрдæг карстæй баззадысты. Уыцы фыдусы æлгъысты ма уынæм æндæр ныв дæр — рæуæд нæм галы бынатмæ нæ хæццæ кæны, лæппу та — лæджы.
Алихан йе ´нус куы батыдтаид, уæд йæ Ирыстоны раз фырты хæс сæххæст кодтаид. Фæлæ, табу — Хуыцауæн, цы фæцард, уыцы бонтæ Алиханæн уыдысты зиууоны бонтæ. Секъайы загъдау: æхсæв нæ хуыссыд, бон нæ бадт, театр æмæ радиокомитеты къуымты зылд æмæ архайдта ууыл, цæмæй йе ´мирон адæмæн истытæ сарæзтаид.
Хæдзарвæндагæн егъау нысаниуæг ис. Алихан цы бинонты ´хсæн схъомыл, уыдон иууылдæр уыдысты аив дзырды рахæцæныл баст, 11 бинойнагæй ахæм нæ уыд, зарын, кафын, фæндырыл цæгъдынмæ йæ бицъынæг чи нæ тыдта.
Алихан йæ азтæм гæсгæ уыд астæуккаг. Каст хистæртæм дæр, йæ хъус дардта кæстæртæм дæр æмæ уыдта, æмбæрстой сæ фыд Уасилы домæнтæ, сæ мад Нанионы фæдзæхстытæ. Сæ фæдзæхст та уыд, ахуыр, хи æвзаг зонын, ирон æгъдæуттыл æнувыд уæвын.
Тедеты Алиханы царды фæндæгтæм куы акæсæм, уæд дзы уынæм — лæгъз æмæ æнцон цæуæн фæндæгтæ нæ уыдысты. Нырма уал уый, æмæ йæ фыд Уасил 1920 азы кæй бахауд лидзæг адæмимæ. Æрцард Ногиры, ногæй сæ бахъуыд хæдзар аразын, бынтæ кæнын. Йæ цардæмбал Нанионимæ æвæрдтой фидар бындур сæ цардæн, сындæггай баисты 9 сывæллоны хицау. Алихан — иу арæх ракодта йæ фыды кой: æхсæвæй-бонæй йын иу ран æрбадт нæ уыд, иууыл кусгæ, змæлгæ, фæллад цы у, уый йæ хъуыдыйы кæрон дæр нæ уыд.
Алихан райгуырд 1936 азы Ногиры хъæуы. Алиханы рæстæджы хъæу цæрдхъом уыд, колхозтæ æрфидар сты, фæзынд хъæуы скъола, клуб.
Уасил æмæ Нанион сæ зæнæджы бафтыдтой ахуыры фæндагыл, кæмæн сæ куыд йæ бон уыд, афтæ æххуыс кодта ныййарджытæн æмæ хæдзарвæндаг цæрын фæрæзтой. Бирæ дзурæн ис Уасилы зæнæгыл, фæлæ уый фадат нæй. Иумæйагæй зæгъын хъæуы: хæдзарвæндаг æвзыгъд уыдысты зарынмæ, кафынмæ, фæндырыл цæгъдынмæ. Сæ рæстæгмæ гæсгæ сæ рахонæн ис хæдзарон ансамбль. Сæ разæнгардгæнæг сæйраджы дæр уыдис мад — Нанион. Диссаджы фæндырдзæгъдæг, арæхстджын кафынмæ æмæ зарынмæ, хъæлдзæг зæрдæйы хицау.
Йæ сывæллæттæн сæ туджы бауагъта æвзонгæй ирондзинады рахæцæнтæ: æгъдау, фарн, æвзаг, культурон фронты домæнтæ.
Алихан йæ ахуыры фæндаг райдыдта Ногиры скъолайæ. Сывæллонæй уыдта, скъолайы ахуыры æмрæнхъ кæй кусынц кафт, зард æмæ драмкъордтæ. Æвзонгæй райдыдта хайад исын æртæ къорды дæр. Æниу дзы йæ ахуыры хъуыддаг дæр рох нæ уыд. Ногиры скъолайы ахуыргæнгæйæ райдыдта æмдзæвгæтæ фыссын, æцæг сæ йæ цæсгом рæгъмæ хæссын нæ хъæцыд.
Алыварсон курдиаты хицау уыдис Алихан. Арæхстджын уыд зарынмæ, кафынмæ, балалайкæ, мандолинæ, стæй уæд пианинойыл цæгъдынмæ дæр.
1955 азы Алихан ссис Цæгат Ирыстоны хъæууон хæдзарады институты студент. Йæ ахуыр боны хайады дзæбæх цыд, фæлæ йæ бахъуыд фæсаууонмæ хайадмæ ахизын, хæдзар фаг æххуысхъом кæй нæ уыд, уый тыххæй.
Ныллæууыд æвзонг лæппу куысты фæндагыл. Нырма куыста Ногиры скъолайы физикæйы кабинеты лаборантæй. Уый æмрæстæджы архайдта скъолайы драмкъорды, йæ къухдариуæггæнæг — фæстæдæр йæ цард нæ театримæ чи сбаста, уыцы адæмон артист Таугазты Гаврил.
1965 азы Мæскуыйы Аивадон Академион театры цур Вл. Ив. Немирович-Данченкойы номыл театралон студи байгом кодта йæ дуæрттæ Хуссар Ирыстоны фæлтæрæн. Мæскуыйæ æрцыд сæрмагонд къамис, фæлварæнтæ истой нæхи театры.
Нæ адæмон артист Таугазты Гаврилы фæндонмæ гæсгæ æрцыд Алихан дæр Ногирæй. Фæлварæнты рæстæджы къамисы уæнгтæ тынг райгондæй баззадысты Алиханы дзуаппытæй. Сæрæн лæппутæ æмæ чызджытæ æрцыд æрвыст Мæскуымæ. Уыдон уыдысты: Абайты Маирбег, Бекъойты Георги, Галуанты Людмила, Гояты Натела, Гугкаты Евелинæ, Зæгъойты Руслан, Джыгкайты Иван, Джиоты Зауыр, Джусойты Хасан, Еналдыты Вахтанг, Цоциты Къæдзæхмæт, Цæбиты Руслан, Цхуырбаты Светланæ, Годжыцаты Исахъ, Дзбойты Зоя, Харебаты Федыр, Козаты Пауле, Куымæридтаты Донарæ, Тыбылты Сæлимæт, Тедеты Алихан æмæ Плиты Бекызæ.
1961 азы ацы фæлтæр æрыздæхтысты нæ театрмæ. Уæдæй фæстæмæ Тедеты Алихан æмæ йæ царды бонтæ сбаста нæ театримæ. Театр ссис йæ царды сæйраг рахæцæн.
Театр — йæ уд, йæ дзæцц. Аныгъуылд сæйраджыдæр театры денджызы. Цæстæвæрæн фæцис канд комедион рольты нæ, фæлæ ма трагедион рольты дæр. Зарыны сæр-иу æй кæм бахъуыд, уым дæр фæстæ никуы фæлæууыд.
Дзæвгар у сæ нымæц Алиханы саразгæ фæлгæндзтæн. Арф æмæ фагæй æмбæрста сценæйы домæнтæ, кæддæриддæр фæрæзта йæ бæрны уæвæг фæлгæндзты миддунемæ ныккæссын, уыдоны рæгъмæ рахæссын. Ахæм фæлгæндзтæ та сты: Мадзур (Брытъиаты Зариффæ æмæ Саламты Къолайы «Дыууæ чындзæхсæв»), Хæсанæ (Мамсыраты Дæбейы «Хæсанæ»), Эльбрус (Хуыгаты Георы «Мæ усы лæг»), Бардзи (Хацырты Сергейы «Тулгæ дур»), Тузар (Брытьиаты Елбыздыхъойы «Хазби»), Локо (Гæджиты Георгийы «Нæ усгур алыгъд», Дзæнæт (Гуыцмæзты Михалы «Хæхты дидинæг»), Дзантемыр (Саулохты Мухтары «Усгур»), Доди (Гафезы «Бæсты фарн»), Цæрай (Гаглойты Владимиры «Уарзондзинады кадæг»), Алексей (Хъайттаты Сергейы «Мады зæрдæ»), Хетæг (Хъайырты Владимиры «Бæтæйы фырттæ») æмæ æнд.
Тедейы фырт канд национ цард æвдисæг пьесæты нæ уыд арæхстджын. Йæ егъау курдиат æмæ арæхстдзинæдтæ бæрæгæй рарттывтой тæлмацгонд пьесæты хъазгæйæ дæр. Уыцы фæлгæндзтæ та йын сты: Тодорос (Псафасы сатирикон комеди «Хъæуы нæ фæлитой»), Марцелл (Вильям Шекспиры «Гамлет»), Кох (Э. Ремаркы «Фæстаг æрлæууæн»), Лаптев (М. Горькийы «Егор Булычев»), Слава (Розовы «Æнæмсæр тох»), Пэк (Шекспиры «Сæрдыгон æхсæвы фын»), Карлос Шиллеры драмæ «Дон Карлос») æмæ æнд.
Йæ бирæ саразгæ фæлгæндзтæй йæхи зæрдæ дæр тынг рухс кодта, фæлæ дзы цæмæдæр гæсгæ, йæ зæрдæмæ иууыл æввахсдæр айста Хетæджы (Хъ. Владимиры «Бæтæйы фырттæ») æмæ Локойы (Гæджиты Г. «Нæ усгур алыгъд»).
Йæ дуджы Алихан канд нæ театры фидыц нæ уыд. Уæлдæр æй загътон, Алихан ма уыд нæ радиоралæвæрдты фидыц дæр. Æрмæджытæ алыгъуызæттæ вæййынц. Алихан сын æвзæрста сæ хуызтæ дæр æмæ сæ мидис дæр.
Стыр æхцондзинад истой нæ адæм Алиханы хъæлæсы уагæй. Зындис йæ хъæлæсыл, дикторы зæрдæ цæмæйдæр кæй барухс, хатыдтой йæ хъæлæсы уагæй, зæрдæмæдзæугæ хабæрттыл кæй нæ дзуры, æмбарын кодта алы хатт дæр, нацийы царды бындур кæй æнцой кæны æвзаг æмæ æгъдæуттыл.
Алихан æрдзæй уыд сабыр æмæ хиуылхæцгæ адæймаг, æмгæртты уарзон, ирондзинады рохтыл фидар чи хæцыд, ахæм нæртон лæг.
Царды дыууæ иугъуызон адæймаджы нæй. Рольтæ дæр æндæр æмæ æндæртæ сты. Кæй сыл хъæуы кусын, фæлгондзы миддуне бамбарын, уый тыххæй йæ хъуыды ахæм уыд: «Алы роль дæр домы профессионалон цыртдзæстдзинад æмæ зæрдæбын ахаст. Актер йæ роль алы хатт дæр йæхи уды, йæхи зæрдæйы активон монцæй куынæ хъæздыг кæна, йæ хъайтары уагахасты зын æмбарæнæй цы ис, уый йæхæдæг куынæ бамбара æмæ йæ куынæ сæргом кæна, уæд уымæй хъайтар нæ рауайдзæн. Фæлæ уыдзæн афтид, æнæзæрдæ быдыргъ».
Цæдисы ныппырх, царды уагахасты ивындзинæдтæ тынг фæзындысты Хуссар Ирыл. Мæнгард, фæлитой сыхæгтæ нæ разагътайы къуымæй «афтид быдыр» аразынмæ куы бавнæлдтой, уæд фæцудыдта нæ театры куыст дæр. Алихан ма йæхи аппæрста Цæгатмæ, фæлæ йын уым дæр йе уæнгтæ аивазынæн фадæттæ нал уыд.
Алиханы лæггæдтæ Ирыстоны дыууæхайæн æнæзонгæ нæ уыдысты. Цалдæр хатты хорзæхджын æрцыд Цæгат Ирыстоны АССР-йы Сæйраг Советы Президиумы кады грамотатæй, Культурæйы министрады æппæлæн гæххæттытæй, уыд Гуырдзыстоны ССР-йы сгуыхт артист.
Нæ баззад рох нæ ног саразгæ хæдбар Республикæйæ дæр: лæвæрд ын æрцыдис Республикæ Хуссар Ирыстоны адæмон артисты ном.
Рæхджы йæ ног дуæрттæ байгом кæндзæн Алиханы уарзон театр. Уæд фаг ныхас æрцæудзæн нæ театралон зиууæтты цард æмæ се сгуыхтдзинæдты фæндæгтыл.
Цард мæнгард у, цыбыр æмæ фæлитой, Алихан цы фæлтæримæ ахуыр кодта, уыдонæй ма абон аззад иугæйттæ. Хистæр фæлтæры кой ма та чи кæны.
Театр царды айдæн у. Цалынмæ Ирыстон уа, уæдмæ уыдзæн ирон театр. Театр куы уа, уæд та Алиханы хуызæтты ном рохгонд никуы уыдзæн.
Абон йæ райгуырдыл æххæст кæны 80 азы. Бæргæ 80-аздзыдæй ма куы байгом кодтаид нæ ног саразгæ театры дуæрттæ, куы ма æрзылдаид йæ уарзон сценæйы къуымты.
Плиты Гацыр, Республикæ Хуссар Ирыстоны зонæдты къабазы сгуыхт кусæг, профессор
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.