Бæрæгбон, кæцы бæрæг кæны нæ тугæй арæзт паддзахады хæдбардзинад

Хуссар Ирыстоны историйы ахсджиагдæр бæрæгбонтæй иу у нæ паддзахады сæйраг закъон — Конституцийы бæрæгбон.

1990 азы 20 азы Республикæ Хуссар Ирыстоны хæдбардзинад куы расидтысты, уæд райдыдтой кусын паддзахадон органтæ æмæ паддзахадон атрибуттæ саразыныл — райст æрцыдысты Республикæ Хуссар Ирыстоны Герб, Тырыса æмæ Гимн. Цыппæрæм ахсджиаг къахдзæф та уыд Конституци райсын.

Историктæ, эксперттæ æмæ æхсæнадон архайджытæ республикæйы фыццаг Конституцийыл нымайынц 1993 азы Конституцийы. Фæлæ 1990 азы 20 сентябры сессийы рæстæджы республикæ куы расидтысты, уæд уынаффæ рахастой, цæмæй цыбыр æмгъуыдмæ бакуыст æрцæуа Хуссар Ирыстоны Конституци. Уымæн æмæ æндыгъд уавæртæм гæсгæ уынаффæтæ исын хъуыд оперативонæй, уыимæ иумæ, дунеон-барадон нормæтæ æххæст кæнгæйæ, арæзт æрцыд Конституцион къамис зынгæ юрист Гаглойты Хазбийы сæргълæудæй. Конституци сцæттæ цыбыр æмгъуыдмæ, растдæр зæгъгæйæ та — иу æхсæвмæ. Уый тыххæй йæ иуæй-иу депутаттæ фырбуцæн хуыдтой «иу æхсæвмæ арæзт Конституци». Конституцийы нысан æрцыдысты республикæйы цардархайды сæйраг здæхтытæ, Хуссар Ирыстон уыцы рæстæджы цы реалондзинады бахауд, уымæ гæсгæ.

Конституци райстæуыд рæстæгмæ, уымæн æмæ æмбæлон процедурæты нæ рацыд. Уымæ нæ кæсгæйæ, республикæ ацы документмæ гæсгæ цард дыууæ азы дæргъы.

1992 азы æвзæрстæрцæуæг РХИ-йы Уæлдæр Советы ног сконд бакуыстой ног Конституцийыл æмæ 1993 азы 2 ноябры Республикæ Хуссар Ирыстоны фыццаг сæвзæрст Паддзахадон Ныхасы (уыцы рæстæджы Уæлдæр Совет афтæ хуынд) VII сессийы райст æрцыд, æппæт процедурæтæ рацæугæйæ. Зæгъæн ис, 1993 азы Конституци уыд цымыдисон документ, уымæн æмæ дзуапп лæвæрдта уыцы рæстæджы æппæт реалитæн.

1996 азы ног Конституци нæ райстæуыд, фæлæ йæм ивындзинæдтæ бахæсгæйæ, республикæйы бакондæуыд хицауиуæгады президентон институт.

Уый фæстæ дæр, рæстæджы домæнтæм гæсгæ, бахъуыд ног Конституци райсыны сæр æмæ 2001 азы 8 апрелы æппæтадæмон референдум ауадзыны фæстиуæгæн райст æрцыд Республикæ Хуссар Ирыстоны ног Конституци. Ацы Конституци ногæй бафидар кодта республикæйы статус, куыд суверенон паддзахад, афтæ æмæ ссис æхсæнады æрбаиу кæныны, паддзахадон хицауиуæгады институтты фидар кæныны æмæ рæзты бындур.

Алы Конституцийы дæр æвдыст æрцæуы, цы историон реалондзинады арæзт æрцæуы, уый. Нæ Конституцийы дæр æвдыст æрцыдысты нæ паддзахады уыцы демократон бындуртæ, цыран декларацигонд сты æмæ Хуссар Ирыстоны адæм цæрынц уыдонмæ гæсгæ.

ОСИАТЫ И.