Афæдзон хыгъдтæ

ИС ÆНТЫСТЫТÆ – ИС ПРОБЛЕМÆТÆ ДÆР

Æрæджы Цхинвалы районы администрацийы активæн уыдис æмбырд, цыран афæдзы бакæнгæ куысты тыххæй хыгъд сарæзта районы администрацийы сæргъ-лæууæг Плиты Алан.

Æмбырды хайад райста Хицауады Сæрдар Пухаты Эрик.

Аивгъуыйгæ азы Цхинвалы районы администрацийы архайд здæхт уыдис, иумæйагæй сисгæйæ, цæрджыты царды æмвæзад, сæ фæрныгад дарддæр рæзын кæнынмæ. Уыцы нысанæн администрацийы кусджытæ рæстæгæй-рæстæгмæ æмбæлдысты хъæууон фæллойгæнджытимæ, зонгæ сын кодтой сæ проблемæтимæ æмæ куыст цыдис сæ аиуварс кæныныл. Ацы хъуыддагмæ сæ уæзгæ бавæрд хастой хъæууон администрациты сæргълæуджытæ дæр.

Йæ куыст уæлдай ахадæн уыдис районы цæрæнуатон-коммуналон хæдзарады управленийæн. Йæхи тыхтæй сцалцæг кодта æмæ цалцæг кæны æндæр æмæ æндæр нысаниуæджы объекттæ. Цæвиттон, йæ кусджытæ сцалцæг кодтой Зары, Сарабукъы хъæууон администрациты, Тъбеты, Хелцуайы хъæууон клубты, Къостайыхъæуы тренажерон залы бæстыхæйттæ. Рог цалцæг æрцыдысты ахуыры азы райдианмæ районы скъолатæ.

Куыст цыдис хицæн хъæуты нуазыны донæй сифтонг кæныныл дæр. Уыдонмæ хауынц Прис, Сацхенет, Дампъалет, Къостайыхъæу æмæ Чугуты хъæутæ. Гудзабар, Тъбет, Къуернет, Рустау æмæ Зары хъæуты та цалцæг æрцыдысты доны хæххытæ. Æдæппæт сæ иумæйаг дæргъ уыдис 14,9 километры.

Управлени куыста районы хъæутæм фæндæгтæ цалцæг кæныныл. Цалцæг æрцыдысты Ходмæ, Ход-Кърозмæ, Бихъар-Вилда-Æрджынарæгмæ, Махис æмæ Хъларсы хъæутæм фæндæгтæ. Хицæн хъæуты цалцæг цыдысты мидæггагон фæндæгтæ. Æдæппæт цалцæггонд фæндæгты дæргъ у 43,6 километры.

Районы цæрджытæ, зæгъæн ис, иу-уылдæр баст сты хъæууон хæдзарадимæ. Цы 15 хъæууон администрацийы дзы ис, уыдоны территорийыл ис 220 хæдзарады, уыдонæй зæхкусæгон-фермерон хæдзарадтæ сты 70 æмæ иу та – Къостайыхъæуы паддзахадон хæдзарад.

Банысан кæнын хъæуы, раздæры колхозтæ æмæ совхозтæн ног уавæрты сæ бон сæхи дарын кæй нал уыд æмæ кæй ныппырх, ныххæллæттаг сты. Уыдонæй бирæты бындурыл арæзт æрцыдысты зæхкусæгон-фермерон хæдзарадтæ, фæлæ арендаторты зынгæ хайæн сæхи æхцайы фæрæзтæ кæй нæ фаг кæнынц, афтæ ма хъæууонхæдзарадон техникæйæ хъуагдзинад кæй æййафынц, уымæ гæсгæ сæ бон нæу, арендæйы цы зæххытæ райстой, уыдоны æмбæлон æгъдауыл кусын. Æдæппæт арендæйы лæвæрд æрцыдысты 2000 гектары бæрц зæххытæ.

Фæлæ районы администрацийы сæргълæууæг куыд банысан кодта, афтæмæй куыд быдыркуысты, афтæ фосдарды къабазы дæр кондадон бæрæггæнæнтæ зæрдæйы фæндиаг не сты. Цæвиттон, хыгъдон рæстæджы зæхкусæгон-фермерон хæдзарадтæ 336 гектары фæзуатæй нæмыгонтæ æркодтой 3576 центнеры æмæ тыл-лæгæрзад рауад гектарæй æрмæстдæр 11,4 центнеры. Афтæ кæй у, уымæн йæ аххосæгтыл банымадта, агротехникон нормæтæ хъахъхъæд кæй нæ цыдысты, финансон фæрæзтæ кæй нæ фаг кодтой æмæ хъæууонхæдзарадон техникæйы хъуагдзинад.

Зынгæ ивындзинæдтæ хорзæрдæм нæй фосдарды къабазы дæр. Районы æппæт хуыз хæдзарадты æдæппæт нымадæуы 4147 сæры стуртæ, уыдонæй 2475 сты хъуццытæ, хуытæ – 799, сæгътæ æмæ фыстæ – 984, мыды чыргъæдтæ – 1240. Республикæйы царды ахсджиаг цау уыдис районы территорийыл Цхинвалæн цæгатæрдыгæй дзидзакуыстгæнæн комбинат бакæнын. Уый фадат радта куыд районы, афтæ республикæйы цæрджытæн дæр сæ фос ам уæй кæнын æмæ дзидзайы продукци куыд нæхимæ, афтæ Уæрæсейы базары дæр реализаци кæнынæн.

Цæрджыты æмæ хæдзарадты фосы æнæниздзинадмæ йæ хъус дары районы ветеринарон службæ. Мадзæлттæ ист цæуы уæлдай тæссагдæр хæцгæ низтæй фосы бахизыны фæдыл. Судзинтæ арæзт æрцыдысты ахсæны хъæдгомы, фаднизы æмæ æндæр ахæм низты ныхмæ.

Аивгъуыйгæ азы районы ахуырады хайады архайд здæхт уыдис ахуырдзау фæсивæды ахуырад æмæ хъомылады, фидæны активон цардмæ сæ бацæттæ кæныны фæдыл куыст дарддæр хуыздæр кæнынмæ. Хайады методисттæ æмæ сæйраг специалисттæ регулярон æгъдауæй цыдысты скъолатæм æмæ ахуыргæнджытæн æххуыс кодтой алыгъуызон мадзæлттæ æмæ предметон олимпиадæтæм цæттæ кæныны. Районы ахуырдзаутæ хайад истой республикæйон мадзæлтты дæр. Ивгъуыд азы кæрон та уыдон хайад истой æппæт-уæрæсейаг бирæпрофилон инженерон олимпиадæ «Звезда»-йы, кæцыйæн фæстиуджытæ арæзт æрцæудзысты Цæгат Ирыстон-Аланийы.

Хыгъдон рæстæджы районы скъолаты ахуыргæнджытæн сæ фылдæр хай рацыдысты аттестаци. Хайады методисттæ уæлдай æххуыс кодтой æрыгон специалисттæн, уагътой сын семинартæ æмæ мастер-къластæ. Куыд республикæйы, афтæ Цхинвалы районы дæр арæзт æрцыдысты скъолайон округтæ сæ базæйон скъолатæ æмæ филиалтимæ. Ахæм округтæ арæзт æрцыд фондз.

Ахуыры гъæд хуыздæр кæныны нысанæн районы ахуырады кусджытæ фæсивæд æмæ спорты хъуыддæгты фæдыл хайады æмæ æнахъомты хъуыддæгты фæдыл инспекцийы кусджытимæ скъолаты ахуыргæнинæгтимæ уагътой профилактикон беседæтæ æндæр æмæ æндæр темæтыл, беседæтæ уагътой зынхъомылгæнæн сывæллæтты ныййарджытимæ. Фæлæ, уæддæр нырма, иумиагæй сисгæйæ, ахуыргæнинæгты ‘хсæн ахуырфæразондзинад нæу раппæлинаг. 196 ахуыргæнинагæй æрмæстдæр 5 ахуыр кæнынц иттæг хорз, цыппарыл та – 62 ахуыргæнинаджы. Æмæ куыд фæстиуæг, афтæ сын нæ вæййы хорз фæстиуджытæ республикон предметон олимпиадæты.

Хъыгъдон рæстæджы районы фæсивæды ‘хсæн алыгъуызон мадзæлттæ уагъта фæсивæды æмæ спорты хъуыддæгты фæдыл хайад. Уыдон, сæйраджыдæр, баст уыдысты, цы бæрæгбонтæ фæнысан кæнæм, уыдонимæ. Организаци цыдысты фембæлдтытæ хæсты ветерантимæ, Парламенты депутаттимæ, зынгæ адæймæгтимæ. Спорты æндæр æмæ æндæр хуызтæй ерыстæ уагъд цыдысты куыд скъолаты, афтæ скъолаты ‘хсæн дæр. Хуыздæр æнтыстытæ кæмæн уыд, уыдон та хайд истой республикон ерысты. Районæн йæхи мидæг ерыстæ ауагътой шашкæтæ æмæ столы теннисæй. Спортмæ фылдæр фæсивæд æрбахоныны нысанæн тренажерон залтæ байгом Къостайыхъæуы, Дменис, Сатихъар, Зар æмæ Ногхъæуы.

Ивгъуыд аз районы администрацийы культурæйы управленийы архайд здæхт уыдис культурон артдзæстыты материалон базæ дарддæр рæзын кæнынмæ, сфæлдыстадон коллективты куыст активондæр кæнынмæ, кадрты квалификаци бæрзонддæр æмæ цæрджыты сæрибар рæстæг организаци кæнынмæ. Районы архайæг ахæм сфæлдыстадон коллективтæ, куыд адæмон ансамбль, адæмон театр, вокалон къорд «Ирон фæндыр», сывæллæтты ансамбль «Малусæг»-ы аивадимæ хорз зонгæ сты куыд районы, афтæ республикæйы цæрджытæ дæр. Уыдонæй дарддæр ма архайынц вокалон-инструменталон ансамбль «Арвырон», Къостайыхъæуы, Хелцуайы, Тъбеты æмæ Дменисы Культурæйы хæдзæртты сывæллæтты хореографион ансамблтæ, афтæ ма алыгъуызон хæдархайгæ аивадон къордтæ. Уы-дон иууылдæр активон хайад истой алыгъуызон бæрæгбонон мадзæлтты, уæлдайдæр та Республикæйы боны, Къостайы гуырæнбон нысан кæныны, ногазон бæрæгбоны. Уыдонæй дарддæр ма районы сфæлдыстадон коллективтæ хайад истой æрвылазон конкурс «Ирон бæгæны»-йы мадзæлтты. Республикон фестиваль-конкурс «Куырдиæтты стъалыбардз»-ы та бацахстой фыццаг бынат. Хыгъдон рæстæджы уыдон куыд районы, афтæ республикæйы цæрджытæн дæр равдыстой 20 концерт æмæ 10 спектаклы. Хæрзаудæн концертимæ уыдысты Ленингоры, Дзауы æмæ Къуайсайы. Азы кæрон та уыдон хыгъдон концертимæ ралæууыдысты нæ горæты киноконцертон зал «Чермен»-ы. Профцæдисты хæдзары адæмон театр нæ горæты цæрджытæн равдыста Хуыгаты Георы пьесæмæ гæсгæ æвæрд спектакль «Малусæг».

Плийы фырт куыд банысан кодта, афтæмæй ацы здæхты кæд æнтыстытæ ис, уæддæр æмбæлынц зындзинæдтыл дæр. Сфæлдыстадон коллективтæн нæ фаг кæнынц костюмтæ. Æхцайы фæрæзтæ кæй нæ уыд, уымæ гæсгæ адæмон ансамбль «Амонд», кæд-иу æй фæхуыдтой республикæйæн æддæмæ цалдæр фестивалмæ, уæддæр йæ бон не ссис ацæуын. Афтæмæй та уый у бирæ Æппæтуæрæсейон фестивалты лауреат. Йæ ныхæстæм гæсгæ, хъæуы сфидар кæнын культурон уагдæтты материалон-техникон базæ.

Æнæниздзинад хъахъхъæныны къабазы куыст цæуы уæлдай тæссагдæр хæцгæ низтæ профилактикæ æмæ хос кæныны фæдыл. Районы цæрджытæн хосгæнæн-профилактикон æххуыс кæнынц 16 медицинон уагдоны. Аивгъуыйгæ азы уыдон сæхимæ райстой 24139 амбулаторон ранчыны. Уæлдай арæхдæр сæм бахатынц улæфæн органты æмæ ахсæнтъæнгты низты фæдыл. Цхинвалы сывæллæтты горæтон поликлиникæйы специалисттимæ иумæ диспансерон басгæрст ауагъд æрцыд скъолайы агъоммæ æмæ скъолайы кары сывæллæттæн. Уымæй дарддæр ма сын вакцинаци æмæ ревакцинаци цыд хъихъгæнаг хуыфæджы, полиомиелиты, дифтерийы гепатиты æмæ æндæр тæссаг низты ныхмæ.

Банысан кæнын хъæуы уый, æмæ фæстаг рæстæджы зынгæ кæй фæхуыздæр районы хосгæнæн профилактикон уагдæтты хостæй ифтонг кæныны хъуыддаг, рынчынты льготон категорийы та лæвар хостæй ифтонг кæнын.

Бæрæг куыст цæуы районы цæрджыты социалон æгъдауæй хъахъхъæныны фæдыл, уæлдайдæр та бирæсывæллонджын бинонты. Сывæллæттæ цас ис бинонты ‘хсæн, уымæ гæсгæ сын фыст цæуы æххуыстæ. Ахæм бирæсывæллонджын бинонтæн, афтæ ма иунæг, æвæрæз бинонтæн байуарынц, цы гуманитарон æххуыс райсынц, уый.

Хорз хъуыддагыл банымайæн ис, районмæ фæстæмæ цæрынмæ кæй здæхынц, уый. Чи ‘рыздæхтысты, уыдоны нымæц уыд 754 адæймаджы, районæй чи ацыдысты, уыдоны нымæц та  – 44 адæймаджы.

Районы администраци æмбæлон куыст бакодта ацы азы фыццаг æмбисæн периодикон мыхуыр рафыссыны фæдыл. Æдæппæт рафыстæуыд 1124 экземпляры. Раппæлинаг у, иууыл фылдæр кæй рафыстой газет «Хурзæрин».

Хыгъдон рæстæджы районы администраци æдæппæт райста 2332 фыстæг æмæ куырдиаты. Уыдон фылдæр хаудысты зæххы фадгуыты рахицæн кæнын, арендæйы радтын, æххуыс бакæныны фæдыл. Æвæрццагæй аскъуыддзаг сты 1180 хъуыддаджы.

Кæронбæттæны Хицауады Сæрдар загъта йæ фиппаинæгтæ æмæ баныфсæвæрдта, республикæйы разамынад æппæт дæр кæй араздзæн хъæууон цæрджыты царды уавæртæ фæхуыздæр кæныны тыххæй. Фæлæ ма уыимæ æрсидт, цæмæй алчи дæр йæ куыстмæ дара бæрнондæр ахаст.

Бестауты Валя